Status oraz tradycje wychowawcze frankońskich matres familias – na przykładzie Herchenefredy (VII w.) oraz Dhuody z Septymanii (ok. 803-843)
Małgorzata Chudzikowska-Wołoszyn
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-5631-7259
Abstrakt
Niniejszy artykuł podejmuje problematykę dotyczącą pozycji rodowej oraz uprawnień wychowawczych, które na drodze wielowiekowej tradycji stały się udziałem frankońskich arystokratek. Owe zacne i poważane matrony, podlegające bezwzględnej władzy swych mężów, a także reprezentujące naturalny sexus inferior, posiadały, jak się okazuje, swoistego rodzaju pełnomocnictwo do zabrania otwartego głosu w sprawie moralnego wychowania własnych synów i następców. Kobiety te uzyskały status chrześcijańskich matres familias. Nie brakowało im przy tym przekonania o pełnionej dla dobra całego rodu misji. Z okresu państwa frankońskiego zachowały się dwa pisemne świadectwa tzw. matczynych zmagań wychowawczych. Unikatowe dowody macierzyńskiego trudu, który stawał się ofiarą złożoną Bogu. Reprezentująca początek VII w. Herchenefreda, pozostawiła dla swojego syna Dezyderiusza trzy pouczające listy. Dhuoda z Septymanii, żyjąca w połowie IX w., spisała – z kolei – długi wzorcotwórczy traktat poświęcony prawemu życiu, który zaadresowała do pierworodnego syna Wilhelma. Zachowane instrukcje wychowawcze Herchenefredy oraz Dhuody poświadczają, jakie były oczekiwania społeczne względem frankońskich matron. Okazuje się, że ponosiły one wielką odpowiedzialność za przekazanie swoim dzieciom moralnych idei oraz praktyk. Tym samym, zajmowały ważną rolę w budowaniu potęgi rodu swoich małżonków. Oba kobiece świadectwa w szczegółowy sposób dostarczają nam dzisiaj odpowiedzi na pytania związane ze statusem ówczesnych matek – rodzicielek merowińskich i karolińskich rodów. W artykule autorka podejmie próbę przybliżenia definicji frankońskiej mater familias, na którą oprócz pradawnej tradycji plemiennej składała się niewątpliwie także zaadoptowana pedagogia patrystyczna.
Słowa kluczowe:
Dhuoda z Septymanii, Herchenefreda, Liber manualis, pareneza, wychowanie, mater familias, Frankowie, wczesne średniowieczeBibliografia
Dhuoda, Liber manualis Dhuodane quem ad filium suum transmisit Wilhelmum, w: Manuel pour mon fils, red. P. Riché, tłum. B. De Vregille, C. Mondésert, SCh 225, Paryż 1997.
Epistolae Austrasicae, red. E. Dümmler, MGH, Epp. 3, Berlin 1892, 110-153.
Hieronymus, Epistola CVII ad Laetam de institutione filiae, w: Hieronim ze Strydonu, Listy, t. 3, tekst łaciński i polski, tłum. J. Czuj, Kraków 2011.
Hieronymus, Epistola LXXIX ad Salvinam, w: Hieronim ze Strydonu, Listy, t. 2, tekst łaciński i polski, tłum. J. Czuj, Kraków 2010.
Ionae Aurelianensis episcopi De institutione laicali, Praefatio, PL 106, 121-278.
Joannes Chrysostomus, De inani gloria et de educandis liberis 90, red. A.-M. Malingrey, SCh 188, Paris 1972; tłum. W. Kania, Św. Jan Chryzostom, O wychowaniu dzieci, w: Św. Jan Chryzostom, Wybór pism, PSP 13, Warszawa 1974.
Joannes Chrysostomus, In epistulam I ad Timotheum hom., PG 62, 501-600; tłum. T. Sinko, Św. Jan Złotousty, Homilie na Listy Pasterskie św. Pawła i na List do Filemona, Kraków 1949.
Opus Caroli regis contra synodum (Libri Carolini), red. A Freeman, P. Meyvaert, MGH, Conc. 2, Suppl. 1, Hannover 1998.
Sedulius Scottus, De rectoribus christianis 5, red. R. W. Dyson, Woodbridge 2010.
Vita Desiderii Cadurcae urbis episcopi, red. B. Krusch, MGH, SS rer. Merov. 4, Hannover 1902, 547-602.
Auerbach E., Język literacki i jego odbiorcy w późnym antyku łacińskim i średniowieczu, tłum. R. Urbański, Kraków 2006.
Anton H.H., Fürstenspiegel des frühen und hohen mittelalters, Stuttgart 2006.
Bondurand E., L’education carolingienne: Le Manuel de Dhuoda, Paris 1887.
Brunhölzl F., Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, t. 1, Munich 1975.
Duby G., Rycerz, kobieta i ksiądz. Małżeństwo w feudalnej Francji, tłum. H. Geremek, Warszawa 1986.
Garver V.L., Women and Aristocratic Culture in the Carolingian World, Ithaca and London 2009.
Hozeski B.W., Herchenefreda, w: An Encyclopedia of Continental Women Writers, red. K.M. Wilson, t. 1, New York-London 1991.
Jurkiewicz J., Mater familias w nauczaniu św. Jana Chryzostoma, „Vox Patrum” 53-54 (2009) 223-231. (Crossref)
Malan R., The Ancestry of Dhuoda, Duchess of Septimania, „The Genealogist” 11 (1997) nr 1, 116-126.
Manitius M., Geschichte der Lateinischen Literatur des Mittelalters, t. 1, München 1959.
Olsen G.W., One Heart and One Soul (Acts 4:32 and 34) in Dhuoda’s Manual, „Church History. Studies in Christianity and Culture” 61 (1992) nr 1, 23-33. (Crossref)
Riché P., Edukacja i kultura w Europie Zachodniej (VI-VIII w.), tłum. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 1995.
Salin E., La civilization mérovingienne, d’après les sépultures, les textes et le laboratoire, t. 2, Paris 1952.
Słownik łacińsko-polski, red. M. Plezia, t. 4, Warszawa 1999.
Wemple S.F., Women in Frankisch Society: Mariagge and the Cloister 500 to 900, Philadelphia 1981.
Wollasch J., Eine adlige Familie des früher Mittelalters. Ihr Selbstverständnis und ihre Wirklichkeit, „Archiv für Kulturgeschichte” 39 (1957) 150-188. (Crossref)
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego https://orcid.org/0000-0001-5631-7259
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
