Rola ojców Kościoła w budowaniu społeczeństwa chrześcijańskiego w Afryce Prokonsularnej (I-V w.)
Paweł Wygralak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny ,https://orcid.org/0000-0001-7790-7864
Abstrakt
W przedstawionym artykule został omówiony proces chrystianizacji Afryki Północnej. Podstawę opracowania stanowią przede wszystkim dzieła autorów starochrześcijańskich (Tertulian, Cyprian, Lakancjusz, Augustyn) oraz uchwały synodów afrykańskich. Na podstawie dostępnych danych, trudno jest opisać początki chrześcijaństwa w Afryce. Wydaje się, że przybyło ono z Jerozolimy i rozprzestrzeniło się wśród wspólnot żydowskich, a z biegiem czasu także wśród rdzennych mieszkańców Afryki. Ewangelizacja nie miała charakteru instytucjonalnego, a była owocem świadectwa życia chrześcijan, postawy męczenników, a także gorliwej pracy duchownych. Starano się przede wszystkim o przeprowadzenie rzetelnej i pogłębionej katechezy związanej z przyjęciem sakramentu chrztu, a także przygotowaniem do obchodów najważniejszych uroczystości liturgicznych. Niemałą rolą w kształtowaniu społeczeństwa chrześcijańskiego odegrała także żywa działalność synodalna Kościoła. Niestety wspólnotę chrześcijan osłabiły toczące ją rozłamy, a także najazd ariańskich Wandalów.
Słowa kluczowe:
Afryka Prokonsularna, Społeczeństwo, Chrześcijaństwo, Ojcowie Kościoła, EwangelizacjaBibliografia
ACTA MARTYRUM SCILITANORUM, J. Leal, Actas latinas de martires africanos, Madrid 2009, tłum. M. Michalski, Akta męczenników scyllitańskich, w: Antologia literatury patrystycznej, t. 1, Warszawa 1975, 218-219.
SYNODI ET COLLECTIONES LEGUM, vol. I, Acta synodalia, ann. 50-381, tłum. Synody i kolekcje praw, t. I, Dokumenty synodów od 50 do 381, układ i opracowanie A. Baron, H. Pietras SJ, Kraków 2006.
SYNODI ET COLLECTIONES LEGUM, vol. IV, Acta synodalia, ann. 381-431, tłum. Synody i kolekcje praw, t. IV, Dokumenty synodów od 381 do 431, układ i opracowanie A. Baron, H. Pietras SJ, Kraków 2010.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Confessiones, ed. L.Verheijen, CCL 27, Turnhout 1974, tłum. Z. Kubiak, Augustyn, Wyznania, Kraków 2003.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, De catechizandis rudibus, ed. J.B. Baur, CCL 46, Turnhout 1969, 121-178, tłum. W. Budzik, w: Św. Augustyn, Pisma katechetyczne, Warszawa 1952, 1-60.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, De doctrina christiana, ed. K. D. Daur, J. Saint-Martin, CCL 32, 1962, 1-167, tłum. J. Sulowski, Św. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, Warszawa 1989.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Enarrationes in Psalmos, ed. E. Dekkers, I. Fraipont, CCL 38-40, Turnhout 1956, tłum. J. Sulowski, św. Augustyn, Objaśnienia Psalmów, PSP 37-42, Warszawa 1986.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, In Joannis evangelium tractatus, ed. R. Willems, CCL 36, Turnhout 1954, tłum. W. Szołdrski, w: Św. Augustyn, Homilie na Ewangelię i Pierwszy List św. Jana, cz. 1-2, PSP 15, Warszawa 1977.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Epistulae, PL 33.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Sermo 9, PL 38, 75-91.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Sermo 46, PL 38, 270-293, tłum. A. Strzelecka, Św. Augustyn, O pasterzach, w: Starożytny chrześcijanin w obliczu przemian dziejowych, Teologia Patrystyczna 8, red. B. Częsz, Poznań 2011, 175-211.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Sermo 58, PL 38, 393-400.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Sermo 207, PL 38, 1042-1044.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Sermo 227, PL 38, 1099-1101, tłum. W. Eborowicz, Św. Augustyn, Kazanie 231, 2 w: Starożytne teksty chrześcijańskie, red. L. Gładyszewski, Lublin 1976, 199-202..
AUGUSTINUS HIPPONENSIS, Sermo 231, PL 38, 1104-1107, tłum. W. Eborowicz, Św. Augustyn, Kazanie 231 w: Starożytne teksty chrześcijańskie, red. L. Gładyszewski, Lublin 1976, 203-209.
CYPRIANUS CARTHAGINENSIS, De Dominica oratione, ed.C. Moreschini, CCL 3A, Turnhout 1976, 90-113, tłum. J. Czuj: Cyprian z Kartaginy, O modlitwie Pańskiej, w: Św. Cyprian, Pisma i traktaty, POK 19, Poznań 2015, 224-251.
CYPRIANUS CARTHAGINENSIS, De Ecclesiae unitate, ed.P. Mattei, M. Poirier, P. Siniscalco, SCh 500, Paris 2006, tłum. J. Czuj: Cyprian z Kartaginy, O jedności Kościoła, w: Św. Cyprian, Pisma i traktaty, POK 19, Poznań 2015, 157-193.
CYPRIANUS CARTHAGINENSIS, De habitu virginum, ed.G. Hartel, CSEL 3/1, Wien 1868, 185-205, tłum. J. Czuj: Cyprian z Kartaginy, O postępowaniu dziewic, w: Św. Cyprian, Pisma i traktaty, POK 19, Poznań 2015, 135-156.
CYPRIANUS CARTHAGINENSIS, De lapsis, ed.M. Bévenot, CCL 3, Turnhout 1972, 221-242, tłum. J. Czuj: Cyprian z Kartaginy, O upadłych, w: Św. Cyprian, Pisma i traktaty, POK 19, Poznań 2015, 194-223.
CYPRIANUS CARTHAGINENSIS, Epistulae. CSEL 3.2, 736-737, tłum. Wł. Szołdrski, w: Św. Cyprian, Listy, PSP 1, Warszawa 1969, 228.
CYPRIANUS CARTHAGINENSIS (PS.), Quod idola dii non sint, ed.W. Haratel, CSEL 3,1, Wien 1868, 17-31, tłum. J. Czuj: Cyprian z Kartaginy, Że bałwany nie są bogami, w: Św. Cyprian, Pisma i traktaty, POK 19, Poznań 2015, 98-109.
LACTANTIUS, Epitome Divinarum Institutionum, ed.S. Brand, CSEL 19, Wien 1990, 675-761, tłum. J. Czuj, Streszczenie Boskich Instytucji , w: Laktancjusz, Pisma wybrane, POK 16, Poznań 2013, 81-158.
PLINIUS MINOR, Epistula ad Traian, W. Den Boer, Scriptorum paganorum I-IV s. de christinis testimonia, Leiden 1965, 6-8, tłum. A. Świderkówna, Pliniusz do Trajana, w: Pierwsi świadkowie, wstęp, komentarz, opracowanie ks. M. Starowieyski, Kraków1998, 361-363.
PONTIUS CARTHAGINIENSIS, Vita Cypriani, PL 3, 1481-1498, tłum. J. Czuj: Cyprian z Kartaginy, Żywot Cecyliusza Cypriana, w: Św. Cyprian, Pisma i traktaty, POK 19, Poznań 2015, 54-75.
SALVIANUS MASSILIENSIS, De gubernatione Dei, ed.G. Lagerrigue, SCh 176, Paris 1971, tłum. T. Kołosowski, O rządach Boga, w: Salwian z Marsylii, Dzieła wszystkie, PSP 66, Warszawa 2010, 97-255.
TERTULLIANUS, Adversus Judeos, ed. Dekkers, CCL 2, Turnhout 1954, 1339-1396, tłum. W. Myszor, w: Tertulian, Wybór pism II, PSP 29, Warszawa 1983, 182-218.
TERTULLIANUS, Apologeticum, ed. Dekkers, CCL 1, Turnhout 1954, 77-171, Tłum. J. Sajdak, w: Tertulian, Apologetyk, POK 20, Poznań 1947.
TERTULLIANUS, Ad Scapulam, ed. Dekkers, CCL 2, Turnhout 1954, 1125-1133, tłum. W. Myszor, w: Tertulian, Wybór pism II, PSP 29, Warszawa 1983, 109-116.
TERTULLIANUS, De Baptismo, ed. Dekkers, CCL 1, Turnhout 1954, 275-295, tłum. E. Stanula, w: Tertulian, Wybór pism, PSP 5, Warszawa 1970, 133-154.
TERTULLIANUS, De oratione, ed. Dekkers, CCL 1, Turnhout 1954, 255-274, tłum. W. Kania, w: Tertulian, Wybór pism, PSP 5, Warszawa 1970, 114-132.
TERTULLIANUS, De idololatria, ed.Dekkers, CCL 2, Turnhout 1954, 1099-1124, tłum. A. Strzelecka, w: Tertulian, O widowiskach, O bałwochwalstwie, POK 28, Poznań 2005, 61-110.
TERTULLIANUS, De spectaculis, ed. Dekkers, CCL 1, Turnhout 1954, 225-253, tłum. S. Naskręt, POK 28, Poznań 2005, 9-57.
TERTULLIANUS, Scorpiace, ed.Dekkers, CCL 2, Turnhout 1954, 1067-1097, tłum. W. Myszor, w: Tertulian, Wybór pism II, PSP 29, Warszawa 1983, 117-146.
DECRET F., Early Christianity in North Africa, Cambridge 2009.
GRZYWACZEWSKI J., Ku chrześcijańskim korzeniom Europy Znaczenie nawrócenia cesarza Konstantyna dla Kościoła, dla Cesarstwa Rzymskiego, dla Europy, „Vox Patrum” 61 (2014) 9-38. (Crossref)
HAMMAN A., Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, tłum. M. Stafiej-Wróblewska, E. Sieradzińska, Warszawa 1989.
HAMMAN A., Życie codzienne pierwszych chrześcijan (95-197), tłum. A. Guryn, U. Sudolska, Warszawa 1990.
KAMCZYK W., Tota paschalis solemnitas. Teologia i duszpasterstwo w kazaniach i homiliach św. Augustyna, Katowice 2012.
KOTULA T., Zgromadzenia prowincjonalne w Rzymskiej Afryce w epoce późnego cesarstwa, Wrocław 1965.
KOTULA T., Nurty monoteistyczne w pogaństwie „wieku niepokoju” (III w. n.e.) a polemika chrześcijańska, w: Rzymska Afryka Północna. Scripta Tadeusza Kotuli, Kraków 2016, 243-255.
SAJDAK J., Tertulian. Czasy-życie-dzieła, Poznań 1949.
SŁOMKA J., Opisy wróżb i praktyk magicznych w “Państwie Bożym” Augustyna, w: Zabobony, czary i magia w Kościele starożytnym, pr. zb. pod red. M. Ożóg, N. Widok, Opole 2013, 139-151.
TUREK W., Wprowadzenie, w: Tertulian, Kraków 1999, 7-85.
WYGRALAK P., Życie zawodowe chrześcijan a wierność Chrystusowi. Opinia Tertuliana († ok. 220), w: Światło Chrystusa darem dla świata, red. T. Siuda, Poznań 2009, 131-142.
WYGRALAK P., Duszpasterskie inicjatywy ojców Kościoła skierowane do osób uwikłanych w magię, w: Zabobony, czary i magia w Kościele starożytnym, pr. zb. pod red. M. Ożóg, N. Widok, Opole 2013, 153-172.
WYGRALAK, P., Obraz duszpasterza w komentarzach św. Augustyna do J 10, 1-17 I 21, 15-17, „Vox Patrum” 60 (2013) 485-496. (Crossref)
WYSOCKI M., Eschatologia okresu prześladowań na podstawie pism Tertuliana i Cypriana, Lublin 2010.
ŻUREK A., Katechumen-chrześcijanin wierny. Przygotowanie do chrztu i chrzest w Kościele starożytnym, Tarnów 2017.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny https://orcid.org/0000-0001-7790-7864
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
