Rola i zadania prezbiterów we wspólnocie kościelnej w świetle pism Tertuliana
Abstrakt
Tertulian nie pozostawił po sobie żadnego traktatu dotyczącego sensu stricto Kościoła i jego organizacji. Z pewnością nie widział takiej potrzeby. Całokształt jego twórczości daje jednak wystarczająco precyzyjny obraz organizacji kościelnej w Afryce Północnej na przełomie II i III w. Termin presbyter w dziełach Kartagińczyka wydaje się już ostatecznie ustalony. Jest on użyty przez niego na określenie urzędu kościelnego drugiego stopnia, podporządkowanego we wszystkim władzy przełożonego wspólnoty-biskupa. Z tego też powodu prezbiterzy nie wzbudzają większego zainteresowania naszego autora, który często wymienia ich tylko w relacji do zwierzchnika wspólnoty. Uczestniczą oni w czynnościach ministerialnych właściwych biskupowi, takich jak nauczanie, udzielanie chrztu czy prawdopodobnie sprawowanie eucharystii. Ponadto prezbiterzy uczestniczą w zatwierdzaniu chrześcijańskich małżeństw oraz spełniają rolę wstawienniczą podczas publicznej pokuty grzeszników. Nie posiadają oni jednak władzy odpuszczania grzechów. Pomimo tego, iż prezbiterzy wraz z biskupem i diakonami tworzą hierarchię w Kościele, to Tertulian zasadniczo podkreśla ich rolę dyscyplinarną, mającą zapewnić pokój we wspólnocie.
Słowa kluczowe:
Kościół, Tertulian, Afryka Północna, prezbiterzyBibliografia
TERTULLIANUS, Ad uxorem, ed. E. Kroymann, CCL 1, Turnholti 1954, 371-394, tłum. K. Obrycki: Tertulian, Do żony, w: Tertulian, Wybór pism, II, PSP 29, Warszawa 1983, 147-164.
TERTULLIANUS, Apologeticum, ed. E. Dekkers, CCL 1, Turnholti 1954, 77-171, tłum. J. Sajdak: Tertulian, Apologetyk, POK 20, Poznań 1947.
TERTULLIANUS, De anima, ed. J.H. Waszink, CCL 2, Turnholti 1954, 779-869.
TERTULLIANUS, De baptismo, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 1, Turnholti 1954, 275-295, tłum. E. Stanula, Tertulian, O chrzcie, w: Tertulian, Wybór pism, PSP 5, Warszawa 1970, 133-154.
TERTULLIANUS, De corona militis, ed. A. Kroymann, CCL 2, Turnholti 1954, 1037-1065.
TERTULLIANUS, De exhortatione castitatis, ed. E. Kroyman, CCL 2, Turnholti 1954, 1013- 1035, tłum. K. Obrycki: Tertulian, Zachęta do czystości, w: Tertulian, Wybór pism, II, PSP 29, Warszawa 1983, 165-181.
TERTULLIANUS, De idolatria, ed. A. Reifferscheid, G. Wissowa, CCL 2, Turnholti 1954, 1099-1124, tłum. K. Obrycki: Tertulian, O bałwochwalstwie, w: Tertulian, Wybór pism III, PSP 65, Warszawa 2007, 127-151.
TERTULLIANUS, De monogamia, ed. E. Dekkers, CCL 2, Turnholti 1954, 1227-1253, tłum. E. Stanula: Tertulian, O jednożeństwie, w: Tertulian, Wybór pism, III, PSP 65, War¬szawa 2007, 59-82.
TERTULLIANUS, De oratione ed E. Dekkers, CCL 1, Turnholti 1954, 255-274.
TERTULLIANUS, De paenitentia, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 1, Turnholti 1954, 319-340, tłum. E. Stanula: Tertulian, O pokucie, w: Tertulian, Wybór pism, PSP 5, Warszawa 1970, 175-192.
TERTULLIANUS, De praescriptione haereticorum, ed. R.F. Refoulé, CCL 1, Turnholti 1954, 185-224, tłum. E. Stanula: Tertulian, Preskrypcja przeciw heretykom, w: Tertulian, Wybór pism, PSP 5, Warszawa 1970, 40-78.
TERTULLIANUS, De pudicitia, ed. E. Dekkers, CCL 2, Turnholti 1954, 1279-1330, tłum. K. Obrycki: Tertulian, O wstydliwości, w: Tertulian, Wybór pism, III, PSP 65, Warsza¬wa 2007, 199-248.
TERTULLIANUS, De virginibus velandis, ed. E. Dekkers, CCL 2, Turnholti 1954, 1207-1226, tłum. K. Obrycki: Tertulian, O noszeniu za¬słony przez dziewice, w: Tertulian, Wybór pism, III, PSP 65, Warszawa 2007, 85-103.
ADAM K., Kirchrnbegriff Tertullians. Eine dogmengeschichtliche Studie, Paderborn 1907.
BARDY G., Le sacerdoce chrétien d’apres Tertulien, VS 58 (1939), 109-124.
BENEDEN van P., Ordo. Über den Ursprung einer kirchlichen Terminologie, "Vigiliae Christianae" 23 (1969), 161-176. (Crossref)
BIELAK W., Kilka uwag na temat początków urzędu biskupiego, "Vox Patrum" 55 (2010), 63-76. (Crossref)
CARON P.G., Les «seniores laici» de l’Église africaine, RIDA 6 (1951) 7-22.
CATTANEO A., I ministeri nella Chiesa antica. Testi patristici dei primi tre secoli, Milano 1997.
CLAESSON G., Index Tertullianeus, t. 2, Paris 1975.
DALY C.B., Liturgical Worship in Tertullian’s Africa, “The Irish Ecclesiastical Record” 94 (1960) 136-146.
FREND W.H.C., The seniores laici and the Origins of the Church in North Africa, JTS 12 (1961) 280-284. (Crossref)
HAMMAN A.G., Życie codzienne w Afryce północnej w czasach św. Augustyna, tłum. M. Stafiej-Wróblewska i E. Sieradzińska, Warszawa 1989.
JANSSEN H., Kultur und Sprache. Zur Geschichte der alten Kirche im Spiegel der Sprachentwicklung von Tertullian bis Cyprian, Nijmegen 1938.
KOŁOSOWSKI T., Seniores laici w starożytnych wspólnotach kościelnych w Afryce Rzymskiej, „Seminare” 27 (2010) 215-222. (Crossref)
MATTEI P., «Habere ius sacerdotis». Sacerdoce et laïcat au témoignage de Tertullien De exhortatione castitatis et De monogamia, RevSR 59 (1985), 200-221. (Crossref)
MOMMSEN T., Le droit publique romain, tłum. z niem. P.F. Girard, Paris 1892.
MUNIER Ch., Matrimonio e verginità nella Chiesa antica, ed. it. G. Ramella, Torino 1990.
MONCEAUX P., Histoire littéraire de l’Afrique chrétienne, 3, Paris 1905.
PIETRAS H., Od prezbiteratu do kapłaństwa: ewolucja pojęć i urzędu, Studia Bobolanum 3 (2002), 5-17.
QUASTEN J., Patrologia, t. 1, Casale 1980.
RANKIN D.I., Tertullian and the church, Cambridge 2007.
SAXER V., L’eucharistie chez Tertullien, „Parole et pain au service de renouveau” 46 (1971), 309-325.
UGLIONE R., „Corpus sumus” (Tert. Apol. 39), w: Tenże, Tertulliano. Teologo e scrittore, Brescia 2002, 35-46.
VILELA A., La condition collégiale des prêtres au IIIe siècle, Théologie Historique 14, Paris 1971. (Crossref)
ZALEWSKI D., Pozycja biskupa we wspólnocie kościelnej na podstawie pism Tertuliana, w: Veni Sancte Spiritus. Księga pamiątkowa poświęcona Księdzu Biskupowi Jerzemu Mazurowi, Wydawnictwo Diecezjalne Adalbertinum, Ełk 2013, 503-519.
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
