Praktyki postne w wybranych relacjach pisarzy kościelnych greckich i łacińskich I-III wieku
Dariusz Antoni Kasprzak
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Abstrakt
Praktyka postu religijnego w chrześcijaństwie w pierwszych trzech wiekach wydaje się być uwarunkowana kulturowo. Chrześcijański post w środy i piątki był najprawdopodobniej zapożyczeniem z praktyki Esseńczyków z Qumran (patrz Didache), w przeciwieństwie do indywidualnego postu faryzeuszy. W tym czasie chrześcijanie pościli podobnie jak Żydzi, tzn. przed chrześcijańską Paschą - od wschodu słońca poprzedniego dnia (czwartek) do zachodu słońca następnego dnia (piątek). Wydaje się, że tradycja żydowska i chrześcijańska w pierwszym wieku zbiegają się w praktyce zwiększania liczby dni postu, co motywowano w obu tradycjach apokaliptycznymi objawieniami. Jeśli chodzi o rozbieżności w tradycjach postnych, to faryzejscy Żydzi mogli przez cały dzień pościć w poniedziałki i czwartki bez jedzenia i picia od wschodu do zachodu słońca w tych dniach. Z drugiej strony chrześcijanie mogli praktykować post w środy i piątki na chlebie i wodzie, od wschodu do trzeciej. W tekstach chrześcijan aleksandryjskich z przełomu drugiego i trzeciego wieku znajdujemy syntezę praktyki chrześcijańskiej ze zwyczajami ascetycznymi i dietetycznymi filozofii stoickiej i platońskiej. Aleksandryjscy pisarze wskazywali bardziej na umiarkowanie jako cnotę i dietę jako wybór niż na post religijny jako taki. Natomiast w montanistycznych praktykach dwutygodniowej kserofagii możemy odnaleźć początek dłuższego, dwutygodniowego postu przed chrześcijańską Paschą. Kościół katolicki aż do trzeciego wieku, nazwał Wielkim Postem zwyczaj poszczenia dwa dni bezpośrednio przed Wielkanocą. Do trzeciego wieku włącznie w Kościele formalny post był postulowany stosunkowo rzadko (przed chrztem i dwa dni przed Paschą). Indywidualny post był praktykowany w środy i piątki. Wydaje się też, że dłuższy post był uznawany w Kościele aż do trzeciego wieku jako przejaw fałszywych objawień lub herezji.
Słowa kluczowe:
post, Ojcowie Apostolscy, Orygenes, Klemens, TertulianBibliografia
Apokalipsa Barucha syryjska tłum. J. Woźniak w: Apokryfy Starego Testamentu, Prymasowska Seria Biblijna 13, Warszawa 20002, s. 405-442.
Clemens Alexandrinus, Pedagogus, SCh 70; 108; 158, Paris 19832; 19912; 1970; tłum. M. Szarmach: Klemens Aleksandryjski, Wychowawca, Toruń 2012.
Clemens Alexandrinus, Stromatum (libri I-IV), PG 8. Facsimile of the 1857 Paris Edition, Athens 2000, 685-1382; tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska: Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych 1 (księgi I-IV), PAX 33/1, Warszawa 1994.
Didache, ed. G. Schöllgen, FCh 1, Freiburg im Breisgau 1991, s. 98-139; tłum. A. Świderkówna, Didache, BOK 10, Kraków 19982, s. 33-44.
Epistula Barnabae, ed. K. Wengst, SU 2, Darmstadt 1998, s. 138-202; tłum. A. Świderkówna, List Barnaby, BOK 10, Kraków 19982, s. 179-204.
Hermas, Pastor, ed. M. Leutzsch, SU 3, Darmstadt 1998, s. 146-497; tłum. A. Świderkówna: Hermas, Pasterz, BOK 10., Kraków 19982, s. 205-299.
IV Księga Ezdrasza, tłum. S. Mędala w: Apokryfy Starego Testamentu, Prymasowska Seria Biblijna 13, Warszawa 20002, s. 372-406.
La Didaché: instructions des Apôtres, éd. Audet J.-P., Paris 1958.
Le synaxaire arménien de Ter Israel, Patrologia Orientalis 18, éd. G. Bayan, M. De Saxe, Paris 1910.
Origenis, Contra Celsum, éd. M. Borret, SCh 150, Paris 1969; tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Przeciw Celsusowi, PSP 17 bis, Warszawa 19862.
Origenis, Homilias in Jeremiam, PG 13, Facsimile of the 1857 Paris First Edition, Athens 1999, 254-544; tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o Księdze Jeremiasza, PSP 30, Warszawa 1983, s. 23-211.
Origenis, In Leviticum homiliae, éd. M. Borret, SCh 287, Paris 1981; tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o Księdze Kapłańskiej ŹMT 69, Kraków 2013.
Origenis, In Numeros homiliae, éd. L. Doutreleau, SCh 461, Paris, 2001; tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o Księdze Liczb, ŹMT 76, Kraków 2016.
Tertullianus, De jejunio adversus psychicos, PL 2, Parisiis 1844, 953-978, tłum. E. Stanula: Tertulian, O poście przeciwko psychikom, PSP 65. Warszawa 2007, s. 177-196.
Traditio apostolica, ed. W. Geerlings, FCh 1, Freiburg im Breisgau 1991, s. 143-313; tłum. H. Paprocki: Tradycja Apostolska, „Studia Theologica Varsaviensia” 14/1(1976), s. 145-169.
Classification of Fasts, w: Encyclopaedia Judaica, red. C. Roth, vol. 6, (Di-Fo), Jerusalem 1973, s. 1195-1196.
Arbesmann R., Fasten, w: Reallexicon für Antike und Christentum, Bd. 7, heraus. Th. Klauser, Stuttgart 1969, s. 447-493.
Bendowska M., Borzmińska Z., Posty, w: Słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, red. Z. Borzmińska, R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003, s. 344-345.
Daniélou J., Teologia judeochrześcijańska. Historia doktryn chrześcijańskich przed Soborem Nicejskim, tłum. S. Basista, Kraków 2002.
Ferguson E., Baptism in the early Church. History, Theology, and Liturgy in the First Five Centuries, Grand Rapids (Mi) 2009.
Herr M. D., Fasting and Fast Days, w: Encyclopaedia Judaica, red. C. Roth, vol. 6, (Di-Fo), Jerusalem 1973, s. 1189-1195.
Jankowski S., Praktyka pokutna w Starym Testamencie, „Seminare” 24 (2007) 21-37.
Jaubert A., La date de la dernière Cène, „Revue de l’histoire des religions” 146/2 (1954) 140-173. (Crossref)
Jaubert A., Le mercredi où Jésus fut livre, „New Testament Studies” 14 (1967) 145-164. (Crossref)
Klibengajtis T., Powściągliwość (enkráteia) w Stromatach Klemensa z Aleksandrii, „Studia Theologica Varsaviensia” 37/1 (1999) 53-86.
Kołosowski T., Chrześcijanin wobec rzeczywistości ziemskiej. Rygorystyczne stanowisko Tertuliana (artykuł wstępny), w: PSP 65. Tertulian, Wybór pism III, Warszawa 2007, s. 7-30.
Marrou H.-I., Introduction Générale, w: Clément d’Alexandrie, Le Pédagogue. Livre I, SCh 70, Paris 19832, s. 7-97.
Musurillo H., The Problem of Ascetical Fasting in the Greek Patristic Writers, „Traditio” 12 (1956) 1-64. (Crossref)
Pietras H., Pośmiertna kariera św. Hipolita, „Vox Patrum” 32-33 (1997) 61-75.
Puech E., Manuskrypty znad Morza Martwego a Nowy Testament. Nowy Mojżesz, czyli o kilku praktykach Prawa, w: Qumran. Pomiędzy Starym a Nowym Testamentem, Analecta Biblica Lublinensia 2, red. H. Drawnel, A. Piwowar, Lublin 2009, s. 205-225.
Rakocy W., Faryzeusze. Historia – Ewangelie, Lublin 2002.
Scarnera A., Il digiugno cristiano dalle origini al IV secolo. Contributo per una rivalutazione teologica, Roma 1990.
Słomka J., Nowe proroctwo. Historia i doktryna montanizmu, Studia Antiquitatis Christianae Series Nova 4, Katowice 2007.
Stanula E., Elementy montanistyczne w eklezjologii Tertuliana, „Studia Theologica Varsaviensia” 9/1 (1971) 105-145.
Stanula E., Życie duchowe w ujęciu Orygenesa (wstęp), w: Orygenes, Homilie o Księdze Liczb, ŹMT 76, Kraków2016, s. 9-32.
Szarmach M., Stosunek pierwszych chrześcijan do uczt (Klemens Aleksandryjski, Paidagos II), „Meander” 3/4 (1994) 111-120.
Szczur P., Aretologia agapetyczna Klemensa Aleksandryjskiego w zarysie, „Roczniki Teologiczne” 48/4 (2001) 5-35.
Szram M., Chrystus jako uosobienie cnót według Orygenesa, w: Droga doskonalenia chrześcijańskiego w epoce patrystycznej. Zagadnienia wybrane, red. F. Drączkowski, J. Pałucki, M. Szram, Lublin 1997, s. 57-75.
Zbroja B., Post w Biblii, „Polonia Sacra” 8/52 (2001) 441-448.
Zgraja B., Klemensa Aleksandryjskiego koncepcja άρετή (cnoty), „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 29 (2009) 211-227.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
