Symbolika namaszczenia głowy i obmycia twarzy przez poszczącego (Mt 6, 17) w interpretacji patrystycznej
Leon Nieścior
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4988-9667
Abstrakt
U starożytnych komentatorów spotykamy bogatą refleksję nad zaleceniem namaszczenia twarzy i obmycia głowy podczas postu (Mt 6, 17. Trzymając się istoty przesłania, a więc ewangelicznej zachęty do pokory i wystrzegania się ostentacji w poście, Ojcowie zastanawiają się nad koniecznością w niektórych przypadkach postu publicznego. Kasjodor łączy post odbywany na pokaz ludzki z postawą panien nierozsądnych (Mt 25, 1-13), u których zabrakło oliwy w lampach, czyli uwagi skierowanej na Pana, ponieważ dobre uczynki spełniały dla zdobycia pochlebstw u innych. Obmycie twarzy w Mt 6, 17 oznacza dla naszych autorów szczerość sumienia, a przede wszystkim czystość moralną, polegającą na wyzbyciu się grzechów i wad. Namaszczenie głowy z kolei wyraża radość człowieka wewnętrznego, który pości ze względu na Boga. Ojcowie dostrzegają związek tego namaszczenia z „olejkiem wesela” w Ps 45 (44), 8, którym Bóg namaszcza swego wybranego. Radość postu płynie też z wielu korzyści duchowych, który przynosi post. Namaszczenie olejem miało w świecie biblijnym i starożytnym bogate znaczenie, które przejmują nasi autorzy. Jest ono udziałem w tajemnicy Chrystusa jako Pomazańca Bożego, Arcykapłana i Głowy Mistycznego Ciała. O ile obmycie twarzy oznacza wyzbycie się zła, to u niektórych pisarzy namaszczenie głowy symbolizuje dobre uczynki, a przede wszystkim dzieła miłosierdzia. Skojarzenie z kolei z namaszczeniem atlety przed walką każe rozumieć post jako pewnych zmagań. Przyjemna woń oleju z kolei wskazuje na apostolski charakter chrześcijańskiego umartwienia, które pociąga innych do wiary i naśladownictwa.
Słowa kluczowe:
egzegeza patrystyczna, post, namaszczenie głowy, obmycie twarzyBibliografia
Aëtius Amidenus, Iatricorum liber XII, 68, red. G. A. Kostomiris, Paris 1892, 7-131.
Ambrosius Mediolanensis, De Helia et ieiunio, red. C. Schenkl, CSEL 36/2, 411-465, Wien 1897; tł. P. Jędrzejowski, Św. Ambroży z Mediolanu, O Eliaszu i poście, VoxP 34-35 (1998) 471-500.
Augustinus Hipponensis, De diversis quaestionibus, PL 40, 11-100.
Augustyn Hipponensis, De sermone Domini in monte, red. A. Mutzenbecher, CCL 35, Turnhout 1967; tł. C. Ryznar, J. Sulowski: Św. Augustyn, O kazaniu Pana na Górze, PSP 48, 21-130, Warszawa 1989.
Basilius Caesariensis, Asceticon magnum, PG 31, 901-1305.
Basilius Caesariensis, De ieiunio: homilia I et II, PG 31, 164-184, 185-197; tł. M. Przyszychowska: Św. Bazyli Wielki, Mowy o poście, w: Post jako praktyka duchowa. Ojcowie Kościoła o poście. Przekład zbiorowy. Wstęp, wybór i oprac. L. Nieścior OMI, Kraków 2019, 55-73.
Basilius Caesariensis, In Gordium martyrem, PG 31, 489-508.
Caesarius Arelatensis, Sermones, red. G. Morin, CCL 103-104, Turnhout 1953.
Cassiodorus, Expositio psalmorum, red. M. Adriaen, CCL 97-98, Turnhout 1958.
Chromatius Aquileiensis, Sermones, red. J. Lemarié, CCL 9A, 3-182, Turnhout 1974; tł. S. Ryznar: Św. Chromacjusz z Akwilei, Kazania i homilie, PSP 49, Warszawa 1990.
Eusebius Caesariensis, Commentarius in Isaiam, PG 24, 89-526.
Eusebius Caesariensis, Commentarius in Isaiam, red. J. Ziegler, Eusebius Werke, 9, Berlin 1975.
Gregorius Palamas, Homiliae, red. P. K. Chrestou, Tesaloniki 1985.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in Evangelium Matthaei, red. D. Hurst, M. Adriaen, CCL 117, Turnhout 1969; tł. J. Korczak: Św. Hieronim, Komentarz do Ewangelii wg św. Mateusza, ŹMT 46, Kraków 2008.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in prophetas minores, red. M. Adriaen, CCL 76-76A, Turnhout 1969-1970.
Hieronymus Stridonensis, Commentarius in Ecclesiasten, red. M. Adriaen, CCL 72, 249-361, Turnhout 1959.
Hilarius Pictaviensis, Commentarius in Matthaeum, PL 9, 917-1078; tł. E. Stanula: Św. Hilary z Poitiers, Komentarz do Ewangelii wg św. Mateusza, PSP 63, 43-200, Kraków 2002.
Hilarius Pictaviensis, Tractatus super Psalmos, red. A. Zingerle, CSEL 22, Wien 1891.
Hippiatrica. Additamenta Londinensia ad hippiatrica Cantabrigiensia, red. K. Hoppe, E. Oder, Leipzig 1927 (repr. 1971), Corpus hippiatricorum Graecorum, 2, 253-271.
Joannes Chrysostomus (?), In mediam hebdomadam ieiuniorum, PG 59, 701-704.
Joannes Chrysostomus, Ad populum Antiochenum homiliae 1-21, PG 49, 15-222.
Joannes Chrysostomus, Expositiones in Psalmos, PG 55, 39-498.
Joannes Chrysostomus, In Matthaeum homiliae 1-90, PG 57, 13-472; 58, 471-794, tł. J. Krystyniacki, A. Baron: Homilie na Ewangelię według św. Mateusza, Kraków 2000, ŹMT 18 [cz. 1: hom. 1-40].
Origenes, Homiliae in Leviticum, red. W. A. Baehrens, Origenes Werke, 6, Leipzig 1920, 332-334, 395, 402-407, 409-416; tł. S. Kalinkowski: Orygenes,Homilie o Księdze Kapłańskiej, PSP 31/2, Warszawa 1984.
Origenes, Homiliae in Psalmos, red. L. Perrone [i in.], Origenes Werke, 13, Berlin [i in.] 2015.
Origenes (?), Selecta in Psalmos (fragmenta e catenis), PG 12, 1053-1320, 1368-1369, 1388-1389, 1409-1685.
Petrus Chrysologus, Collectio sermonum, PL 52, 183-666; tł. M. Przyszychowska: Św. Piotr Chryzolog, Mowy VII-IX, w: Post jako praktyka duchowa, 91-101.
Photius, Commentarii in Matthaeum (in catenis), red. J. Reuss, Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin 1957, 270-337.
Photius, Epistulae, red. B. Laourdas i L. G. Westerink, Photii patriarchae Constantinopolitani Epistulae et Amphilochia, 1-6. 2, Leipzig 1983-1988.
Pseudo-Joannes Chrysostomus, De ieiunio, sermones I-VII, PG 60, 711-724; tł. M. Przyszchowska, Pseudo-Jan Chryzostom, Mowy o poście, w: Post jako praktyka duchowa, 111-133.
Levine E., The Theology of Fast Day Cosmetics (Mt. 6:16-18), „Journal of Ritual Studies” 13/1 (1999) 1-6.
Ryken L., Wilhoit J. C., Longman T., Słownik Symboliki Biblijnej, tł. Z. Kościuk, Warszawa 1998, 649.
Żywica Z., Post z „umytą i namaszczoną twarzą” (Mt 6, 16-18), „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne” 2006, nr 84, 75-78.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego https://orcid.org/0000-0003-4988-9667
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
