Krytyka millenarystycznego obrazu Jerozolimy u św. Hieronima ze Strydonu
Mieczysław Paczkowski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Abstrakt
Celem opracowania jest ukazanie krytycznego nastawienia św. Hieronima ze Strydonu do millenarystycznego obrazu Jerozolimy. W całościowym kompleksie kontrowersji podejmowanych przez Strydończyka millenaryzm to temat godny dokładniejszej analizy. Sprzeciwiał się on chiliastycznym nurtom wśród judaizujących egzegetów i podejmował dyskusje z autorami, którzy wypaczali wymowę obrazów biblijnych. Można jednak dostrzec, że sam autor Wulgaty sięgał po dziedzictwo egzegetycznej tradycji dosłownego znaczenia. U Hieronima daje się zauważyć podwójną perspektywę odnowienia Jerozolimy: jako miasta ziemskiego, lecz również chwalebnego na niebie. Odnośnie do obrazów millenarystycznych błędne postawy reprezentowali także niektórzy pasterze wspólnot, wśród których Dalmatyńczyk wskazuje Wiktoryna z Petowium i Apolinarego z Laodycei. Stronice poświęcone kwestiom millenium w pismach Hieronima świadczą o tym, że był on zaangażowany w tę kontrowersję z różnych powodów.
Słowa kluczowe:
Hieronim ze Strydonu (św.), Jerozolima, miilenaryzm, eschatologia, judaizujący, literatura patrystyczna, Wiktoryn z Petowium, Aplinary z LaodyceiBibliografia
Basilius Caesariensis, Epistulae, ed. Y. Courtonne, I-III, Paris 1957-1966, tłum. W. Krzyżaniak: Św. Bazyli Wielki, Listy, Warszawa 1972.
Epiphanius, Panarion III, ed. J. Dummer, GCS 64, Berlin – Leipzig 1985.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, ed. E. Schwartz, GCS 9/2, Leipzig 1908, tłum. A. Lisiecki, POK 3, Poznań 1924 [reprint I wyd. Kraków 1993].
Gregorius Nazianzenus, Epistulae, PG 37, 21-388, tłum. J. Stahr, POK 15, Poznań 1933.
Gregorius Nyssenus, Epistulae, PG 46, 999-1108.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in evangelium Matthaei, ed. D. Hurst, M. Adriaen, CCL 77, Turnhout 1969, tłum. J. Korczak, ŹMT 46, Kraków 2008.
Hieronymus Stridonensis, In Hieremiam prophetam, ed. S. Reiter, CCL 74, Turnhout 1960.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in Danielem, ed. F. Glorie, CCL 75, Turnhout 1964.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in Esaiam, ed. M. Adriaen, CCL 73-73A, Turnhout 1963-1970.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in Ezechielem, ed. F. Glorie, CCL 75, Turnhout 1964.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in prophetas minores: In Osee, In Ioelem, In Amos, In Michaeam, In Sophoniam, In Zachariam, In Malachiam, ed. M. Adriaen, D. Vallarsi, CCL 76, 1–158; 159–209; 211–348; 421–524, CCL 76 A, 655–711; 747–900, 901–942, Turnhout 1970.
Hieronymus Stridonensis, Commentarii in Epistulam Pauli Apostoli ad Galatas, ed. G. Raspanti, CCL 77 A, Turnhout 2006.
Hieronymus Stridonensis, De viris inlustribus, ed. E.C. Richardson, TU 14, Leipzig – Berlin 1896, tłum. W Szołdrski, PSP 6, Warszawa 1970.
Hieronymus Stridonensis, Epistulae, ed. I. Hilberg, CSEL 54, Wien – Leipzig 1910, tłum. J. Czuj i M. Ożóg: Hieronim, Listy, t. 1-5, tekst łac. przygotował H. Pietras, ŹMT 54-55, 61; 63; 68, Kraków 2010-2013.
Hieronymus Stridonensis, Tractatus sive Homiliae in Psalmos, ed. G. Morin, CCL 78, Turnhout 1958.
Irenaeus Lugdunensis, Adversus haereses II, ed. A. Rousseau, L. Doutreleau, SCh 293-294, Paris 1982.
Leo Magnus, Sermones I, ed. J. Leclercq, R. Dolle, SCh 26, Paris 1947, tłum. K. Tomczak, POK 24, Poznań 1958.
Origenes, Commentarii in Iohannem, t. 1: Livres I-V, éd. C. Blanc, SCh 120, Paris 1966, tłum. S. Kalinkowski, ŹMT 27, Kraków 2003.
Origenes, De principiis II, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 252, Paris 1978, tłum. S. Kalinkowski, PSP 23, Warszawa 1979.
Origenes, Fragmenta e catenis in Psalmos, ed. J.B. Pitra, Analecta sacra 3, Venetiis 1883.
Origenes, Homiliae in Isaiam, ed. W.A. Baehrens, GCS 33, Leipzig 1925, 242-289, tłum. S. Kalinkowski, ŹMT 16, Kraków 2000.
Origenes, Homiliae in Jeremiam I-XI, ed. P. Nautin, P. Husson, SCh 232, Paris 1976, tłum. S. Kalinkowski, PSP 30, Warszawa 1983.
Socrates Scholasticus, Historia ecclesiastica, PG 67, 33-841, tłum. S. Kazikowski: Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1972.
Victorinus Poetoviensis, Commentarii in Apocalypsin, ed. M. Dulaey, SCh 423, Paris 1997.
Braverman J., Jerome’s commentary on Daniel. A study of comparative Jewish and Christian interpretations of the Hebrew Bible (The Catholic Biblical Quarterly. Monograph Series 7), Washington 1978.
Capone A., Apollinarismo e geografia ecclesiastica. Luoghi e forme della polemica, „Auctores Nostri” 9 (2011) 457-473.
Curti C., Girolamo e il millenarismo di Vittorino di Petovio, ASE 15 (1998), nr 1, 191-203.
Daniélou J., Théologie du Judéo-Christianisme (Histoire des doctrines chrétiennes avant Nicée I), Paris-New York-Rome 1958.
Dulay M., Jérôme, Victorin de Petovio et le millenarisme, w: Y.-M. Duval, Jérôme entre l’Occident et l’Orient: XVIe centenaire du départ de saint Jérôme de Rome et de son installation à Bethléem. Actes du colloque de Chantilly, septembre 1986, Paris 1988, 90.
Farina R., L’Impero e l’imperatore cristiano in Eusebio di Cesarea, Zurich 1966.
Gozzo S., De s. Hieronymi Commentario in Isaiae librum, „Antonianum” 35 (1960) 49-80; 171-214.
Guinot J.-N., Théodoret et le millénarisme d’Apollinaire, ASE 15 (1998) nr 1, 173-178.
Jay P., L’éxègese de saint Jérome d’apres son „Commentaire sur Isaie”, Paris 1985.
Klijn A.F.J., Reinink G. J., Patristic Evidence for Jewish-Christian Sects, Leiden 1973. (Crossref)
Levey S.H., The Targum of Ezekiel, Wilmington 1987.
Lieu J., History and Theology in Christian Views of Judaism, w: J. Lieu, J. North, T. Rajak (ed.), The Jews Among Pagans and Christians, London 1994, 79–96. (Crossref)
Lugaresi L., „Non su questo monte, né in Gerusalemme”: modelli di localizzazione del sacro nel IV secolo. Il tentativo di ricostruzione del Tempio nel 363 D.C., „Cassiodorus” 2 (1996) 245-265.
Mai A., Cozza-Luzi G., Nova Patrum Bibliotheca, 7: pars 2: Origenis, Didymi, Hippolyti, Apollinaris, Polychronii scholia in Proverbia, Esaiam, et Ezechielem cum Didymi uberioribus in Psalmos, Roma 1854.
Newman H.I., Jerome’s Judaizers, JECS 9 (2001) nr 4, 421–452. (Crossref)
O’Connell J.P., The eschatalogy of Saint Jerome, Mundelein 1948.
Paciorek P., Czas kresu czasów w literaturze apokaliptycznej, "Vox Patrum" 62 (2014), 383-425. (Crossref)
Paczkowski M.C., Alcuni aspetti teologici dell’Apocalisse in Vittorino di Petovio, BPTh 5 (2012) 175-206. (Crossref)
Paczkowski M.C., Gerusalemme in Origene e San Girolamo, w: G. Bissoli (ed.), Gerusalemme. Realtà sogni speranze, Jerusalem 1996, 106-123.
Paczkowski M.C., Girolamo e la polemica antiapollinarista, „Antonianum” 79 (2004) nr 3, 473-504.
Paczkowski M.C., Rzeczywistość i symbolika świątyni jerozolimskiej w pismach wczesnochrześcijańskich (II-III w.), CT 79 (2009) nr 2, 77-100.
Prinzivalli E., Il millenarismo in Oriente da Metodio ad Apollinare, ASE 15 (1998) nr 1, 125-151.
Simonetti M., Il millenarismo cristiano dal I al V secolo, ASE 15 (1998) nr 1, 7-20.
Simonetti M., Lettera e/o allegoria. Un contributo alla storia dell’esegesi patristica (Studia Ephemeridis „Augustinianum” 23) Roma 1985.
Simonetti M., Millenarismo, w: NDPAC 2, ed. A. Di Berardino, Genova 2008, 3280-3282.
Simonetti M., Sulle fonti del Commento a Isaia di Girolamo, „Augustinianum” 24 (1984) 451-469. (Crossref)
Stroumsa G.G., Savoir et salut, Paris 1992.
Taylor J.E., Christians and the Holy Places. The Myth of Jewish Christian Origins, Oxford 1993.
Wilken R. L., Early Christian Chiliasm, Jewish Messianism, and the Idea of the Holy Land, The HTR 79 (1986), nr 1/3, 298-307. (Crossref)
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu https://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
