Święty Ambroży z Mediolanu jako obrońca wiary w greckiej hymnografii

Józef Grzywaczewski

Abstrakt

Artykuł został opracowany w oparciu o zbiór hymnów zwanych: kontakiony, theotokiony, kontakaria, kanony, ody, stichery, kathismy, exposteilariony (wydał je C. Passini: Le fonti greche su Sant’Ambrogio di Milano, Milano - Roma 1990, 336- 431). Są to utwory pochodzące z różnych środowisk i okresów historycznych. Znane są nazwiska tylko niektórych autorów, jak np. Roman Piesniarz, Teofan, czy Ignacy; część z nich przypisuje się Talasowi z Konstantynopola i Andrzejowi z Krety. Niektóre wykazują duże walory literackie i muzyczne; zachowaly się też nieliczne zapisy melodii, nie są to jednak nuty w obecnym tego stowa znaczeniu. Zdaniem badaczy, takich jak Grosdidier de Matons, niektóre hymny były śpiewane w kościele w czasie wigilii przed większymi uroczystościami, a inne były przeznaczone do użytku prywatnego. Przypuszcza się, że mogły być używane jako lektura duchowa. E. Wellesz określa kontakion jako poetycką homilię. Te wspaniałe utwory nie były dotąd znane polskim czytelnikom. Celem niniejszego artykułu nie jest analiza literacka ani muzyczna hymnów, lecz przyblizenie ich treści. Hymny, skomponowane i wykonywane w języku greckim na Wschodzie opiewają św. Ambrożego Biskupa Mediolanu jako nauczyciela prawdziwej wiary, jako pogromcę herezji, jako wzór cnót chrześcijańskich, a szczególnie jako obrońcę Kościoła przed bezbożnym cesarzem Teodozjuszem (wyolbrzymiony zostal zwłaszcza incydent w Tessalonikach - 390 r.). Autorzy hymnów wykazują dość dobrą znajomość zagadnień teologicznych, szczególnie dyskutowanych w IV wieku. Idąc za takimi historykami, jak Teodoret z Cyru i Sozomen, kreślą barwny obraz odważnego biskupa, który wobec świty cesarskiej zabrania Teodozjuszowi wejść do kościoła, wykazuje mu zło jego postępku i zmusza do pokuty. Tego rodzaju gloryfikacja łacinskiego biskupa na greckim Wschodzie jest wprost zdumiewająca. Ambroży w wizji hymnografów traci cechy rzeczywiste, a nabiera cech taumastycznych i - jeśli można tak powiedzieć - enkomiastycznych, podobnie jak bizantyjska ikona. Staje się on symbolem mocy duchowej, która pokonuje potęgi tego świata.