Cesarska epifania. Ernst H. Kantorowicz jako badacz bizantyńskiej teologii politycznej
Robert Pawlik
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-0728-4347
Abstrakt
Kantorowicz nie jest znany jako badacz bizantyńskiego Wschodu. Faktem jest jednak, że przez większą część swej naukowej kariery intensywnie zajmował się Bizancjum. Od 1940 r., czyli od początku swej pracy na Uniwersytecie w Berkeley, regularnie brał udział w konferencjach bizantynologicznych; od roku 1950 tych organizowanych przez ośrodek Dumbarton Oaks. W ostatnich latach życia przygotowywał do druku książkę zbierającą swe dokonania na tym polu. Ich wspólnym mianownikiem miała być teologia polityczna w cesarstwie bizantyńskim. Książkę tę postrzegał jako kontynuację „Dwóch ciał króla”, które stanowiły zwieńczenie jego badań nad teologią polityczną w świecie zachodnim. Śmierć uniemożliwiła dokończenie tego projektu, jednak niepublikowane wykłady konferencyjne oraz studia ogłoszone na łamach „Dubarton Oaks Papers” pozwalają wyrobić sobie pojęcie na temat Kantorowiczowskiego ujęcia teologii politycznej w Bizancjum. W artykule podejmuje próbę wstępnej rekonstrukcji wkładu Kantorowicza w rozumienie teologii politycznej, czy raczej politycznej chrystologii, w Cesarstwie Bizantyńskim.
Słowa kluczowe:
Ernst H. Kantorowicz, Bizancjum, teologia polityczna, polityczna chrystologia, Christomimetes, prokypsisBibliografia
Arystotelis, Metaphysica, w: Aristotelis Metaphysica, ed. W Jaeger, Oxford 1957, tł. K. Leśniak, Arystoteles, Metafizyka, Warszawa 1984.
Arystotelis, De mundo, w: Aristotelis qui fertur libellus De Mundo, ed. W.L. Lorimer, Paris 1933, tł. A. Paciorek, Arystoteles, Meteorologika, O świecie, Warszawa 1982.
Augustinus, De civitate Dei, Corpus Christianorum, Series Latina XLVII/XIV, t. 1-2 ed. B. Dombart – A. Kalb, Turnhout 1955, tł. W. Kornatowski, Augustyn, O państwie Bożym: przeciw poganom ksiąg XXII, Warszawa 1977.
Bartyzel J., „Nie-polityczna teologia” Erika Petersona, w: Chrześcijaństwo i Europa wobec sekularyzacji. Religia w niemieckiej myśli politycznej XX wieku, red. A. Wielomski − Ł. Święcicki, Warszawa 2018, s. 93-113.
Balbuza K., Triumfator. Triumf i ideologia zwycięstwa w starożytnym Rzymie epoki cesarstwa, Poznań 2005.
Böckenförde E.-W., Teoria polityki a teologia polityczna. Uwagi na temat ich wzajemnego stosunku, tł. M. Kurkowska, „Teologia Polityczna” 3 (2005-2006) s. 301-309.
Bralewski S., Boże zwycięstwo (ἔνθεος νίκη) – „ideologia triumfu” w „Historii kościelnej” Euzebiusza z Cezarei, „Vox Patrum” 63 (2015) s. 331-351. (Crossref)
Brodka, D., „Teologia zwycięstwa” cesarzy chrześcijańskich a „Historia ecclesiastica” Rufina z Akwilei, „Meander” 54 (1999) s. 457-464.
Cantor N., The Inventing Middle Ages, New York 1991.
Hay D.M., Glory at the Right Hand. Psalm 110 in Early Christianity, Nashville − New York 1973.
Fears J., The Theology of Victory at. Rome: Approaches and Problems, ANRW 2.17.2, Berlin − New York 1981. (Crossref)
Hekloz I., Gli eredi di Costantino. Il papato, il Lateran e la propaganda visiva nel XII secolo, Roma 2000.
Filipiak M., Ps 110 – Mesjasz: król, kapłan, zwycięzca, w: Mesjasz w biblijnej historii zbawienia, red. S. Łach, Lublin 1975, s. 225-255.
Giess H., Die Darstellung der Fusswaschung Christi in der Kunstwerken des 4-12 Jahrhunderts, Roma 1962.
Gagé J., La théologie de la victoire impériale, „Revue historique” 171 (1933) s. 1-43.
Geréby G., Carl Schmitt and Erik Peterson on the Problem of Political Theology: A Footnote to Kantorowicz, w: Monotheistic Kingship: The Medieval Variants, Monotheistic Kingship: The Medieval Variants, red. J. Bak − A. Al-Azmeh, Budapest 2004, s. 31-61.
Giesey R.E., Ernst H. Kantorowicz Scholarly Triumphs and Academic Travails in Weimar Germany and the United States, „Yearbook of the Leo Baeck Institute” 30 (1985) s. 191-202. (Crossref)
Gössmann F., Scabellum pedum tuorum, „Divinitas” 11 (1967) s. 30-53.
Herrero M., On Political Theology: The Hidden Dialogue between C. Schmitt and Ernst H. Kantorowicz in The King’s Two Bodies, „History of European Ideas” 41 (2015) s. 1164-1177. (Crossref)
Jeffreys M., The Comnenian Prokypsis, „Parergon” 5 (1987) s. 38-53. (Crossref)
Kahn V., Political Theology and Fiction in The King’s Two Bodies, „Representations” 1 (2009) s. 77-101. (Crossref)
Kantorowicz E.H., The Baptism of the Apostles, „Dumbarton Oaks Papers” 9-10 (1956) s. 204-251. (Crossref)
Kantorowicz E.H., Deus per naturam, deus per gratiam, A Note on Mediaeval Political Theology, „Harvard Theological Review” 45 (1952) s. 253-77. (Crossref)
Kantorowicz E.H., Fryderyk II (1194–1250), tł. G. Smółka, Oświęcim 2015.
Kantorowicz E.H., The Fundamental Issue: Documents and Marginal Notes on the University of California Loyalty Oath, San Francisco 1950 (Wolność akademicka jako kwestia fundamentalna, tł. K. Rychter, „Kronos” 3 (2016), s. 11-32).
Kantorowicz E.H., Epiphany and Byzantine Coronation (niepublikowany wykład).
Kantorowicz E.H., „Feudalism” in the Byzantine Empire, w: Feudalism in History, red. R. Coulborn, Princeton 1956, s. 151-166.
Kantorowicz E.H., The King’s Two Bodies. A Study in Medieval Political Theology, Princeton 1957 (Dwa ciała króla. Studium z teologii politycznej średniowiecza, tł. M. Michalski, A. Krawiec, Warszawa 2007).
Kantorowicz E.H., The „King’s Advent”: And The Enigmatic Panels in the Doors of Santa Sabina, „The Art Bulletin” 4 (1944) s. 207-231. (Crossref)
Kantorowicz E.H., Laudes Regiae: A Study in Liturgical Acclamations and Medieval Ruler Worship, Berkeley − Los Angeles 1946.
Kantorowicz E.H., Mysteries of State. An Absolutist Concept and its Late. Mediaeval Origins, „Harvard Theological Review” 48 (1955) s. 65-91. (Crossref)
Kantorowicz E.H., On the Golden Marriage Belt and the Marriage Rings of the Dumbarton Oaks Collection, „Dumbarton Oaks Papers” 14 (1960) s. 2-16. (Crossref)
Kantorowicz E.H., Oriens Augusti – Lever du Roi, „Dumbarton Oaks Papers” 17 (1963) s. 119-177. (Crossref)
Kantorowicz E.H., The Problem of Medieval World Unity, „Annual Report of the American Historical Association” 3 (1944), s. 31-37.
Kantorowicz E.H., The Quinity of Winchester, „The Art Bulletin” 2 (1947) s. 73-85. (Crossref)
Kantorowicz E.H., Roman Coins and Christian Rites (niepublikowany wykład).
Kantorowicz E.H., „Synthronos Dikhi”, „American Journal of Archaeology” 57 (1953) 65-70. (Crossref)
Kantorowicz E.H., Synthronos: Throne Sharing with the Deity (niepublikowany wykład).
Kubiś A., Interpretacja pokutna Janowego opisu obmycia stóp uczniom przez Jezusa, „The Biblical Annals” 3 (2018) s. 379-420. (Crossref)
Lerner R.E., Ernst Kantorowicz: A Life, Princeton 2017. (Crossref)
Lerner R.E., Kantorowicz and Continuity, w: Ernst Kantorowicz. Erträge der Doppeltagung Institute for Advanced Study, Princeton, Johann Wolfgang Goethe-Universität, Frankfurt, red. R. Benson − J. Fried, Stuttgart 1997, s. 104-123.
Lieberg G., The Theologia Tripartita as an Intellectual Model in Antiquity, w: Essays in Memory of Karl Kerényi, red. E.C. Polomé, Washington 1984, s. 91-115.
McCormick M., Eternal Victory: Triumphal Rulership in Late Antiquity, Byzantium and the Early Medieval West, Cambridge 1990.
Macrides R., Pałac późnobizantyński i jego ceremoniał, tł. M. Biedrawa-Raczyńska, „Przegląd Nauk Historycznych” 1 (2014) s. 5-22.
Maguire H., Andre Grabar (1896-1990), „Dumbarton Oaks Papers” 95 (1991) s. xii-xv.
Maier H., Erik Peterson i problem teologii politycznej, tł. K. Marulewska, „44. Magazyn Apokaliptyczny” 8 (2016) s. 201-220.
Malkiel Y., Ernst H. Kantorowicz, „Romance Philology” 1 (1964) s. 1-15.
Malone Ch.W., Violence on Roman Imperial Coinage, „Journal of the Numismatic Association of Australia” 20 (2009-2010) s. 58-72.
Markschies C., „Sessio ad Dexteram”. Bemerkungen zu einem altchristlichen Bekenntnismotiv in der christologischen Diskussion der altkirchlichen Theologen, w: Le Trône de Dieu, red. M. Philonenko, Tübingen 1993, s. 252-317.
Mehring R., Nemo contra theologum nisi theologus ipse. Odpowiedź Carla Schmitta udzielona Erikowi Petersonowi, tł. K. Marulewska, „44. Magazyn Apokaliptyczny” 7 (2013) s. 114-132.
Meier H., Czym jest teologia polityczna? Wstępne uwagi na temat kontrowersyjnego pojęcia, tł. M. Kurkowska, „Teologia Polityczna” 1 (2003-2004) s. 177-184.
Mythen, Körper, Bilder: Ernst Kantorowicz zwischen Historismus, Emigration und Erneuerung der Geisteswissenschaften, red. L. Burkart, Göttingen 2015.
Nicoletti M., Nowe spojrzenie na polemikę: Erik Peterson – Carl Schmitt, tł. T. Myśków – K. Marulewska, „44. Magazyn Apokaliptyczny” 4 (2012) s. 44-72.
Nichtweiss B., Apokaliptyczne teorie konstytucji. Carl Schmitt w kontekście teologii Erika Petersona, tł. K. Marulewska, „44. Magazyn Apokaliptyczny” 5 (2012) s. 179-216.
Passoni dell’Acqua A., L’immagine del’calpestare dall’Antico Testamento ai Padridella Chiesa, „Anagennesis” 4 (1986) s. 63-129.
Pawlik R., Le teologie politiche medievali e le loro ripercussioni novecentesche: Ernst Kantorowicz in discussione con Carl Schmitt e Erik Peterson, w: Ernst Kantorowicz (1895-1963). Storia politica come scienza culturale, red. T. Frank − D. Rando, Pavia 2015, s. 19-43.
Peterson E., Die Einholung des Kyrios, „Zeitschrift für Systematische Theologie” 7 (1930) s. 682-702.
Peterson E., Heis Theos. Epigraphische, Formgeschichtliche und Religionsgeschichtliche Untersuchungen, zur antiken „Ein-Gott”-Akklamation, Göttingen 1926.
Peterson E., Die neueste Entwicklung der protestantischen Kirche in Deutschland, „Hochland” 31 (1933/34) s. 64-79 i 144-160 (przedruk w: E. Peterson, Theologie und Theologen, red. B. Nichtwei, Ausgewählte Schriften 9/1, Würzburg 2009, s. 610-645).
Peterson E., Der Monotheismus als politisches. Ein Beitrag zur Geschichte der politischen Theologie im Imperium Romanum, Leipzig 1935 (przedruk w: E. Peterson, Theologische Traktate, München 1951, s. 45-147; Monoteizm jako problem polityczny. Przyczynek do dziejów teologii politycznej w imperium romanum, tł. J. Duraj „Res Publica Nowa” 20 (2012) s. 39-61].
Pépin J., La „Théologie tripartite” de Varron. Essai de reconstitution et recherche des sources, „Revue des études augustiniennes” 2 (1956) s. 265-294. (Crossref)
Pietranik M., Celebracja cesarskich zwycięstw militarnych w późnym Bizancjum w świetle kroniki Jerzego Akropolitesa, „Wieki Stare i Nowe” 13 (2018) s. 33-51. (Crossref)
Post P.G.J., „Conculcabis leonem…”: Some iconographic and iconologic notes on anearly-Christian terracotta-lamp with an Anastasis-scene, „Rivista di Archeologia Cristiana” 1-2 (1982) s. 147-176.
Rebić A., Znaczenie „siedzi po prawicy ojca” w Starym Testamencie, „Communio” 7 (1987) s. 10-13.
Rodenwaldt R., Der Belgrader Kameo, „Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts” 37 (1922) s. 17-38.
Rust J., Political Theologies of the Corpus Mysticum: Schmitt, Kantorowicz, and de Lubac, w: Political Theology and Early Modernity, red. G. Hammill − J. Reinhard Lupton, Chicago 2012, s. 102-123. (Crossref)
Rüpke J., Varro’s tria genera theologiae: religious thinking in the late Republic, „Ordia Prima” 4 (2005) s. 107-129.
Scattola M., Teologia polityczna, tł. P. Borowski, Warszawa 2007.
Schmitt C., Politische Theologie – Vier Kapitel zur Lehre von der Souveränität, Berlin 1922 (Teologia polityczna. Cztery rozdziały poświęcone nauce o suwerenności, tł. M. Cichocki, w: Teologia polityczna i inne pisma, Kraków 2000, s. 33-83).
Schmitt C., Politische Theologie II. Die Legende von der Erledigung jeder politischen Theologie, Berlin 1970 (Teologia polityczna 2. Legenda o wykluczeniu wszelkiej politycznej teologii, tł. B. Baran, Warszawa 2014).
Ševčenko I., Ernst H. Kantorowicz (1895-1963) on Late Antiquity and Byzantium w: Ernst Kantorowicz. Erträge der Doppeltagung Institute for Advanced Study, Princeton, Johann Wolfgang Goethe-Universität, Frankfurt, red. R. Benson − J. Fried, Stuttgart 1997, s. 274-287.
Sureau D., Teologie polityczne XX wieku, tł. M. Grądzka-Holvoote, „Christianitas” 45-46 (2011) s. 111-140.
Weber D., Deus per naturam, deus per gratiam. Une note sur la theologie politique médiévale. Présentation, „Les Etudes philosophiques” 1 (2011) s. 105-108. (Crossref)
Wiśniewski P., Dzieje wielkoczwartkowego obrzędu „mandatum”, „Liturgia Sacra ” 1 (2004) s. 75-93.
Woźniak R.J., Ontologia trynitarna i polityka. Uwagi na marginesie debaty Erika Petersona i Carla Schmitta o politycznej teologii, w: Rozwój dogmatu trynitarnego. Perspektywa historiozbawcza, red. A. Baron, Kraków 2015, s. 301-318. (Crossref)
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-0728-4347
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
