Główne powody wprowadzania obostrzeń w zawieraniu małżeństw mieszanych u wybranych autorów starożytnych i w kościelnych Kanonach Synodalnych
Abstrakt
Małżeństwo i rodzina jako instytucje należą do porządku naturalnego w każdej kulturze, albowiem stanowiły podstawę funkcjonowania społeczeństwa w wielu najistotniejszych wymiarach jego funkcjonowania. Należy zaznaczyć, że w starożytnym świecie przenikało się wiele kultur i środowisk dzięki ogromnym obszarom pozostających pod władaniem Imperatorów i instytucji im podległych. Przemieszczanie się osób wolnych oraz kontakt z odmiennymi obyczajowo i wyznaniowo osobami nie napotykał trudności. Zrodził się więc problem zachowania tożsamości religijnej, społecznej i ekonomicznej. Różne motywy powodowały wprowadzenie obostrzeń z zawieraniu małżeństwa mieszanych. Można je podzielić zasadniczo na kilka grup: w sposób szczególny z dezaprobatą środowiska spotykała się zagrożenia związane z wyznawaną wiarą, co można zauważyć w tradycji judaistycznej oraz chrześcijańskiej, w starożytnej Grecji i Rzymie natomiast zauważalne są obostrzenia związane ze statusem społecznym i ekonomicznym. W chrześcijaństwie szczególną rolę odgrywała troska o czystość życia moralnego ochrzczonych, a w pierwszych wiekach w sposób szczególny promowana było w różnych środowiskach koncepcja jednego i jedynego małżeństwa, dlatego osoby, które zawarły ponowny związek nie mogły wypełniać obowiązków duchownych.
Słowa kluczowe:
małżeństwa mieszane, synody, Ojcowie Kościoła, obostrzenia, Stary Testament, Nowy Testament, starożytny Rzym, starożytna GrecjaBibliografia
Ambrosius, De Abraham, PL 14, 437-522.Ambrosius, Epistulae et Acta, ed. O. Faller – M. Zelzer, CSEL 82/1-3, Vindobonae 1968-1990, tł. P. Nowak, Święty Ambroży z Mediolanu, Listy, t. 1-3, BOK 20, Kraków 2003.
Artsalth in causa disciplinae, tł. A. Baron, w: Acta Synodalia ann. 50-381, red. H. Pietras – A. Baron, ŹMT 37, Kraków 2006, s. 277-280.
Canones adscripti synodo Arelatensi, tł. A. Caba, w: Acta Synodalia ann. 50-381, red. H. Pietras – A. Baron, ŹMT 37, Kraków 2006, s. 71-75.
Cicero, De re publica, ed. K. Ziegler, Leipzig 1969.
Codicis Theodosiani. Liber Sextus Decimus, red. i tł. M. Ożóg – M. Wójcik, ŹMT 71, Kraków 2014.
Constitutiones apostolorum, red. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 42, Kraków 2007.
Corpus iuris civilis, ed. P. Kruger – Th. Mommsen, Berolini 1872.
Cyprianus, Ad Quirinium (Testimoniorum libri tres), ed. W. Hartl, CSEL 3, Vindobonae 1868, s. 33-184.
Cyprianus, De lapsis, ed. W. Hartl, CSEL 3, Vindobonae 1868, s. 237-266, tł. J. Czuj, w: Święty Cyprian, Pisma I: Traktaty, POK 19, Poznań 1937, s. 196-223.
Elvira (Grenada) synodus in causa disciplinae. Canones, tł. A. Baron – H. Pietras, w: Acta Synodalia ann. 50-381, red. i tł. H. Pietras – A. Baron, ŹMT 37, Kraków 2006, s. 49-62.
Hippolytus, Philosophumena, t. 1, ed. W.J. Sparrow Simpson – W.K. Lowther Clarke,
New York 1921, tł. M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej, t. 1, Warszawa 1969, s. 295-312.
Iustinus Martyr, Apologiae pro Christianis, ed. M. Marcovich, PTS 38, Berlin – New York 1994, tł. L. Misiarczyk, Pierwsi apologeci greccy, BOK 24, Kraków 2004, s. 207-284.
Laodicea in Frygia (fine IV saec.): in causa disciplinae ecclesiasticae, tł. S. Kalinkowski, w: Acta Synodalia ann. 381-431, red. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 52, Kraków 2010, s. 110-120.
Neocaesarea (314-319): in causa disciplinae, tł. S. Kalinkowski, w: Acta Synodalia ann. 50-381, red. H. Pietras – A. Baron, ŹMT 37, Kraków 2006, s. 75-77.
Origenes, Fragmenta Commentariorum in 1 Epistulam ad Corinthios (ed. C. Jenkins), „Journal of Theological Studies” 9 (1908) s. 231-247, 353-372, 500-514; 10 (1909) s. 29-51.
Plutarchus, Coniugalia praecepta, ed. G.N. Bernardakis, w: Plutarchi Chaeronensis Moralia, t. 1, Lipsiae 1888, s. 337-357, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, Moralia. Wybór pism filozoficzno-popularnych, Warszawa 2002, s. 50-70.
The Digest of Justinian, ed. T. Mommsen – P. Krueger – A. Watson, Philadelphia 2000.
Titus Livius, Ab Urbe Condita I–V, ed. R.M. Ogilvie, Oxford Classical Texts, Oxford 1974, tł. W. Strzelecki, Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, Wrocław 2004. (Crossref)
Minutius Felix, Octavius, CSEL 2, Vindobonae 1866, s. 338-392, tł. J. Sajdak, Minuc-jusz Feliks, Oktawiusz, POK 2, Poznań 1925.
Tertullianus, Ad uxorem libri duo, ed. Ae. Kroymann, w: Tertullianus, Opera omnia, CCL 1, Turnhout 1954, s. 373-394, tł. K. Obrycki, Tertulian, Wybór pism II, PSP 29, Warszawa 1983, s. 147-164.
Tertullianus, De corona, ed. Ae. Kroymann, Tertullianus, Opera omnia, CCL 2, Turnhout 1954, s. 1039-1065, tł. T. Skibiński, Tertulian, Wybór pism III, PSP 65, Warszawa 2007, s. 105-124.
Tertullianus, Adversus Marcionem libri quinque, ed. Ae. Kroymann, Tertullianus, Opera omnia, CCL 1, Turnhout 1954, s. 441-726, tł. S. Ryzner, Tertulian, Przeciw Marcjonowi, PSP 58, Warszawa 1994.
Bianchi F., La donna del tuo popolo. La proibizione dei matrimoni misti nella Bibbia e nel medio giudaismo, Roma 2005.
Bernardi J., Gregorio di Nazianzo teologo e poeta nell’età d’oro della Patristica, Roma 1997.
Bogacz R., Przemija bowiem postać tego świata (1 Kor, 7, 31). Dziewictwo i celibat znakiem Królestwa Bożego, „Verbum Vitae” 24 (2014) s. 135-148.
Bonaldo N., La famiglia nei Proverbi, Milano 1990.
Cereti G., Inseparabilità fra contratto matrimoniale e sacramento del matrimonio. Un problema della chiesa cattolica romana, „Studi Ecumenici” 11 (1993) s. 299-308.
Ceccarelli Morolli D., I matrimoni misti alla luce dei Sacri Canones del primo millennio, „Nicolaus” 12/2 (1995) s. 137-143.
Crouzel H., Marriage and Virginity: Has Christianity devalued Marriage, „The Way” Suppl. 10 (1970) s. 3-23.
Crouzel H., Separazione o nuove nozze secondo gli antichi Padri, „La Civiltà Cattolica” 117 (1966) s. 137-157.
Crouzel H., Divorce et remariage dans l’Église primitive. Quelques réflexions de méthodologie historique, „Nouvelle Revue Theologique” 98 (1976) s. 891-917.
D’Avack P.A., La copula perfecta e la consummatio coniugii nelle fonti e nella dottrina canonista classica, „Rivista Italiana per la Scienze Giuridiche” 86 (1949) s. 163-250.
De Bonfils G., Legislazione ed ebrei nel IV secolo. Il divieto dei matrimoni misti, „Bollettino dell’Istituto di Diritto Romano” 90 (1987) s. 389-438.
De Bonfils G., La terminologia matrimoniale di Costanzo II: uso della lingua e adatta-mento politico, „Labeo” 42 (1996) s. 254-266.
Delpini F., Nella tradizione cristiana la condanna del divorzio, „Ambrosius” 42 (1966) s. 17-20.
Fayer C., La familia romana: aspetti giuridici ed antiquari, t. 2: Sponsalia, matrimonio, dote, Roma 2005.
Franciosi G., Matrimonio, „conubium” e classi sociali nel V secolo a. C., w: Società e diritto nell’epoca decemvirale. Atti del Convegno di Diritto romano di Copanello 3-7 giugno 1984, Napoli 1988, s. 147-155.
Fredouille J.-C., Słownik cywilizacji rzymskiej, tł. M. Chołdyk – K. Jacheć, Katowice 1996.
Gaudemet J., Il matrimonio in Occidente, Torino 1989.
Gaudemet J., Storia del diritto canonico: ecclesia et civitas, Cinisello Balsamo 1998.
Galinski K., Augustus Legislation of Morals and Marriage, „Philologus” 125 (1981) s. 126-140. (Crossref)
Grubbs J.E., Women and the Law in the Roman Empire, London – New York 2002.
Grześkowiak J., Chrystus jako twórca nowego prawa w pismach Tertuliana, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 25/3 (1978) s. 5-22.
Hartmann E., Prostitution II: Klassische Antike, NPauly X 451-454.
Homerski J., Życie religijne wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej w świetle tekstów biblijnych, „Zeszyty Naukowe KUL” 23 (1980) s. 63-72.
Homerski J., Małżeństwo i rodzina w starotestamentalnych przekazach biblijnych, w: Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Sakrament. O Jana Pawła II teologii ciała, red. T. Styczeń, Lublin 1998, s. 159-174.
Homerski J., Ideał kapłana w pismach natchnionych Starego Testamentu, „Ateneum Kapłańskie” 106 (1986) s. 3-12.
Insadowski H., Rzymskie prawo małżeńskie a chrześcijaństwo, Lublin 1935.
Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.
Jędrzejewski R., Bóg a zmartwychwstanie ciał w filozoficzno-teologicznej myśli Atenagorasa z Aten, „Vox Patrum” 24-29 (1993-1995) s. 315-322.
Kołaczkowski J., Podstawy jedności małżeńskiej w świetle Rdz 1-2, „Scriptura Sacra” 10 (2006) s. 6-24.
Kuijper D., Tres Observationes in Tertulliani Ad Uxorem Libros, „Vigiliae Christianae” 9/4 (1955) s. 256-247. (Crossref)
Lane-Fox R., Pagani e cristiani, Roma – Bari 1991.
Langkammer H., Kapłaństwo i kapłani Starego Przymierza, w: Życie religijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin 1999, s. 141-155.
Langkammer H., Etyka Nowego Testamentu, Wrocław 1985.
Słownik Teologii Biblijnej, red. X. Leon-Dufour, tł. K. Romaniuk, Poznań 1994.
Lombardia P., Los matrimonios mixtos en la Iglesia cartaginesa del siglo III, w: P. Lombardia, Escritos de derecho canónico, Pamplona 1973, s. 51-72.
Loska E., Sytuacja aktorów i aktorek w Rzymskim prawie małżeńskim, „Zeszyty Prawnicze” 12/4 (2012) s. 81-100. (Crossref)
Maćkowski A., Przywilej Pawłowy w obowiązującym ustawodawstwie Kościoła Katolickiego, „Colloquia Theologica Ottoniana” 2 (2008) s. 117-137.
Mazurek P., Rodzina izraelska a rodzina katolicka w funkcji wychowywania i przekazywania wiary, „Teologiczne Studia Siedleckie” 8 (2011) s. 149-164.
Meijering E.P., Bemerkungen zu Tertullians Polemik gegen Marcion, „Vigiliae Christianae” 30 (1976) s. 82-103. (Crossref)
Messana V., Il topos dell’ironia platonica in 'Ad Diognetum', „Augustinianum” 14 (1974) s. 489-495. (Crossref)
Myszor W., Chrześcijanie w Cesarstwie Rzymskim II i III wieku. Wybrane zagadnienia życia społecznego, Katowice 2005.
Niczyporuk P., Zawarcie małżeństwa „liberorum procreandorum causa” w prawie rzymskim, „Zeszyty Prawnicze” 14/3 (2014) s. 193-220. (Crossref)
Paczkowski M.C., Rodzina chrześcijańska w okresie późnego antyku (II-III wiek), „Teologia i Człowiek” 16 (2010) s. 67-93.
Pawlak L., Małżeństwo i rodzina w Biblii, „Studia nad Rodziną” 5/1 (2001) s. 65-74.
Raditsa L.F., „Augustus” Legislation Concerning Marriage, Procreation, Love Affairs and Adultery, w: H. Temporini – W. Haase, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, t. 2/13, Berlin – New York 1980, s. 278-339. (Crossref)
Reinsberg C., Obyczaje seksualne starożytnych Greków, Gdynia 1998.
Sacchi O., Matrimonio, „conubium” e classi sociali nel V secolo a. C., w: Società e diritto nell’epoca decemvirale. Atti del Convegno di Diritto romano di Copanello 3-7 giugno 1984, Napoli 1988, s. 147-163.
Sadowski P., Wpływ kognacji na ius conubii w prawie rzymskim i kanonicznym, „Studia Prawnoustrojowe” 27 (2015) s. 41-54.
Sfameni Gasparro G., Matrimonio e famiglia nei Padri del II e III secolo, w: Dizionario di Spiritualita Biblico-Patristica, t. 43, red. S.A. Panimolle, Roma 2006, s. 152-275.
Sitarz E., Zarys biblijnej doktryny o małżeństwie, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 14/1-2 (1961) s. 23-31. (Crossref)
Spanneut M., Tertullien et les prèmiers moralistes africains, Paris 1969.
Stępień P., Komentarz do Księgi Rut, „Warszawskie Studia Teologiczne” 15 (2002) s. 33-47.
Stolarek D., Quasi adultera. Rozważania na gruncie Lex Iulia de adulteriis coercendis, „Roczniki Nauk Prawnych” 20/2 (2010) s. 135-154.
Szlaga J., Małżeństwo jako przymierze, w: Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Sakrament. O Jana Pawła II teologii ciała, red. T. Styczeń, Lublin 1998, s. 199-206.
Szymusiak J.M., Grzegorz Teolog, U źródeł chrześcijańskiej myśli IV wieku, Poznań 1965.
Tosato A., Matrimonio e famiglia nell’antico Israele e nella Chiesa primitiva, Soveria Manelli 2013.
Vaux R. de, Instytucje Starego Testamentu, t. 1-2, tł. T. Brzegowy, Poznań 2004.
Von Campenhausen H., Ojcowie Kościoła, tł. K. Wierszyłowski, Warszawa 1998.
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983.
Wypustek A., Życie rodzinne starożytnych Greków, Wrocław – Warszawa – Kraków 2007.
Zabłocka M., Zmiany w ustawach małżeńskich Augusta za panowania dynastii julijsko-klaudyjskiej, „Prawo Kanoniczne” 30/1-2 (1987) s. 151-178. (Crossref)
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
