Upodobnienie się do Chrystusa w monastycyzmie wschodnim w okresie patrystycznym – zarys zagadnienia
Jan Witold Żelazny
Pontifical University of John Paul II in Kraków , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3653-0639
Dariusz Antoni Kasprzak
Pontifical University of John Paul II in Kraków , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Abstrakt
Artykuł koncentruje się na znaczeniu pójścia za Chrystusem oraz naśladowaniu Go w kontekście wschodniego monastycyzmu patrystycznego. Autorzy, tacy jak Afrahat, Antoni Wielki, Barsanufiusz, Jan Prorok i Józef Widzący, przedstawiają różnorodne podejścia do tego tematu, które nie zostały dotąd syntetycznie opracowane w języku polskim. Wydaje się, że nowotestamentalny motyw pójścia (ἀκολουϑεῖν) za Jezusem traci swoją autonomię i pierwotne znaczenie, a czasami wręcz wydaje się zanikać w myśli ascetycznej wschodniego monastycyzmu okresu patrystycznego. Mnisi są ostrożni w mówieniu, że idą za Tym, który obecnie przebywa w chwale, a z którym identyfikują się przecież jako chrześcijanie. Bardziej znaczącym elementem upodabniania się do Jezus jest dla nich asceza i życie według cnót, będących duchowym i moralnym odzwierciedleniem (μιμεῖσϑαι) upodobnienia się mnicha do Chrystusa. Motyw upodobnienie się do Chrystusa w monastycyzmie wschodnim nie jest zatem ujednolicony antropologicznie, nie tworzy też do VIII w. w teologii wschodniej jakiegokolwiek ujęcia paradygmatycznego dla teologii moralnej czy duchowości chrześcijańskiej.
Słowa kluczowe:
upodobnienie się do Chrystusa, III-VIII w., monastycyzm wschodni, antropologia duchowaBibliografia
Afraahatis Sapientis Persae, Demonstrationes, Patrologia Syriaca 1, Paris 1894; Patrologia syriaca 2, Paris 1907.
Afrahat, Mędrzec Perski, Mowy, tł. A. Uciecha, Studia Antiquitatis Christianae Series Nova 25, Katowice 2023.
Antonius Abbas, Epistulae, ed. A. Louf – Moines du Mont des Cats, Spiritualité orientale 19, Abbeye de Bellafontaine 1976;
Św. Antoni, Żywot, Pisma ascetyczne, tł. A. Ziółkowski, Źródła Monastyczne 35, Kraków 2008.
Athanasius Alexandrinus, Vita Sancti Antonii, ed. G.J. Bartelink, SCh 400, Paris 1994.
Św. Antoni, Żywot, Pisma ascetyczne, tł. E. Dąbrowska, Źródła Monastyczne 35, Kraków 2008, s. 75-146.
Aurelius Augustinus, Confessiones, ed. M. Skutella – M. Pellegrino, NBA 1, Roma 1991.
Augustyn, Wyznania, tł. Z. Kubiak, Biblioteka Filozofii Religii 8, Kraków 1994.
Aurelius Augustinus, De sancta virginitate, ed. V. Tarulli, Roma 1978, s. 74-159.
Augustyn, O świętym dziewictwie, w: Św. Augustyn, Pisma monastyczne, tł. P. Nehring, Źródła Monastyczne 27, Kraków 2002, s. 271-348.
Barsanuphius et Johannes, Quaestiones et responsiones, ed. F. Neyet – P. De Angelis – N. Regnault – L. Regnault, SCh 426, 427, 450, 451, 468, Paris 1997–2002
Barsanufiusz i Jan, Listy, tł. E. Dąbrowska, Źródła Monastyczne 69, Kraków 2013.
Ignatius Antiochenus, Ad Romanos, ed. P.T. Camelot, SCh 10, Paris 1958, s. 124-139, tł. A. Świderkówna, Biblioteka Ojców Kościoła 10, Kraków 1998, s. 128-131.
Ioannes Chrysostomus, Homiliae in Genesim, ed. J.P. Migne, PG 53, Paris 1862.
Iosephus Ḥazzâyâ, Epistulae cum tribus gradibus, w: Lettere sur trois étapes de la vie monastique, ed. P. Harb – F. Graffin, PO 45, Brepols 1992, s. 255-442.
G. Hazzaya, Le tappe della vita spirituale, tł. V. Lazzeri, Magnano 2011, s. 61-172.
Isaacus Ninive, Orationes, Collectio Tres, ed. S. Chialà, CSCO 637, Scriptores Syri 246, Leuven 2011.
Isho’dnah, Liber castitatis, w: Le livre de la Chasteté compose par Jésusdenah, Évêque de Baçrah, ed. J.B. Chabot, L’École Française de Rome, Mèlanges d’Archéologie et Histoire 16, Rome 1896, s. 225-292. (Crossref)
Bakker H.A., Exemplar Domini. Ignatius of Antioch and his martyrological self-concept, Groningen 2003.
Baslez M.F., Prześladowania w starożytności. Ofiary, bohaterowie, męczennicy, tł. E. Łukaszyk, Kraków 2009, s. 211-212.
Betlejko J., Zarys antropologii świętego Bazylego Wielkiego, „Analecta Cracoviensia” 41 (2009) s. 93-121.
Bitton-Ashkelony B. – Kofsky A., The Monastic School of Gaza, Leiden – Boston 2006. (Crossref)
Colombás G.M., El monacadto primitivo, t. 2, Madrid 1975, s. 169-174.
Corbu A., The Stages of Spiritual Life according to Joseph Hazzaya, „Teologia” 96/3 (2023) s. 108-120.
Couilleau G., La libertè d’Antoine, w: Commandements du Seigneur et libération évangelique, red. J. Gribomont, Studia Anselmiana 70, Roma 1977, s. 13-44.
Couilleau G., Sequela Christi e imitazione. III. Il primo monachesimo, w: Dizionario degli Istituti di perfezione, t. 8, red. G. Rocca, Roma 1988, k. 1300-1307.
Dąbek T.M., „Bądźcie więc naśladowcami Boga, jako dzieci umiłowane” (Ef 5,1). Naśladowanie Boga i Chrystusa w Piśmie świętym, Kraków 2015.
Goulda G., Recent Works on Monastic Origins: a Consideration of the Questions Raised by Samuel Rubenson’s „The Letters of St. Antony”, w: Papers presented at the Eleventh International Conference on Patristic Studies held in Oxford 1991. Biblica et Apocrypha, Orientalia, Ascetica, Studia Patristica 25, red. E.A. Livingstone, Leuven 1993, s. 405-416.
Goulda G., The Influence of Origen on Fourth-Century Monasticism. Some Further Remarks, w: Origeniana Sexta, red. G. Dorival – A. Le Boulluec, Leuven 1995, s. 591-598.
Gribomont J., La sequela negli scritti ascetici dii s. Basilio, „Parola, Spirito e Vita” 2 (1980) s. 216-230.
Hausherr I., L’imitation de Jésus-Christ dans la spiritualité byzantine, w: I. Hausherr, Études de spiritualité orientale, Orientalia Christiana Analecta 183, Roma 1969, s. 217-245.
Havrylyk I., Le tappe della vita spirituale: Giuseppe Ḥazzāyā e l’eredità ascetica greca, „Vox Patrum” 71 (2019) s. 233-254. (Crossref)
Hevelone-Harper J.L., Uczniowie pustyni. Mnisi, świeccy i prymat ducha w Gazie w VI wieku, tł. E. Dąbrowska, ŹM 52, Kraków 2010.
Hirschfeld Y., The monasteries of Gaza: An archaeological review, w: Christian Gaza in Late Antiquity, red. A. Bitton-Ashkelony – A. Kofsky, Leiden 2004, s. 61-88. (Crossref)
Inglebert H., Aphraate, le „Sage Persan”: la première historiographie syriaque, „Syria. Revue d’art Oriental et Archéologie” 78 (2001) s. 179-208. (Crossref)
Jasiewicz A., Św. Jan Klimak O wyrzeczeniu się świata (Scala paradisi. Gradus Primus. De abdicatione ritae saecularis. Patrologia graeca 88, 632-644), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 44/1 (2011) s. 198-206.
Jenott L. – Pagels E., Antony’s Letters and Nag Hammadi Codex I: Sources of Religious Conflict in Fourth-Century Egypt, „Journal of Early Christian Studies” 18/4 (2010) s. 557-589. (Crossref)
Juhl D., Die Askese im Liber Graduum und bei Afrahat. Eine vergleichende Studie zur frühsyrischen Frömmigkeit, Orientalia biblica et christiana 9, Wiesbaden 1996.
Ko Ha Fong M., Crucem tollendo Christum sequi. Untersuchung zum Verständnis eines Logions Jesu in der Alten Kirche, Münsterische Beiträge zur Theologie 52, Münster 1984.
Kubiś A., Zarys chrześcijańskiej koncepcji męczeństwa, „Communio” 7/5 (1987) s. 76-88.
Longosz S., Niektóre aspekty teologii męczeństwa w literaturze wczesnochrześcijańskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 6 (1979) s. 49-73.
Longosz S., Powstanie kultu męczenników, „Vox Patrum” 3 (1982) s. 457-460.
Mickiewicz F., Wspólnota uczniów Jezusa. Powołanie – formacja – posłannictwo, Ząbki 2008.
Milchner H.J., Nachfolge Jesu und Imitatio Christi. Die theologische Entfaltung der Nachfolgethematik seit den Anfängen der Christenheit bis hin in die Zeit der „devotio moderna” – unter besonderer Berücksichtigung religionspädagogischer Ansätze, Religionspädagogische Kontexte und Konzepte 11, Münster 2003.
Myszor W., Listy św. Antoniego Pustelnika a niektóre teksty z Nag Hammadi, „Śląskie Studia Historuczno-Teologiczne” 25-26 (1992-1993) s. 29-44.
Olickal T., The Three Stages of Spiritual Realization: According to Joseph Ḥazzāyā, Catholic Theological Studies of India 4, Changanassery 2000.
Paczkowski M., Proces kształtowania woli i wyrabiania nawyków według Orygenesa, „Paedagogia Christiana” 19/1 (2007) s. 9-32. (Crossref)
Perrone L., Byzantine Monasticism in Gaza And in the Judaean Desert: A Comparison of their Spiritual Traditions, „Proche-Orient Chrétien” 62 (2012) s. 6-22.
Perrone L., Monasticism in Gaza: A Chapter in the History of Byzantine Palestine, w: Zwischen Polis, Provinz und Peripherie. Beiträge zur Byzantinischen Geschichte und Kultur, red. L. Hoffmann, Wiesbaden 2005, s. 59-74.
Ranke-Heinemann U., Zum Motiv der Nachfolge im frühe Mönchtum, w: U. Ranke-Heinemann, Das frühe Mönchtum. Seine Motive nach den Selbstzeugnissen, Essen 1964, s. 83-100.
Rubenson S., The Letters of St. Antony. Origenist Theology, monastic Tradition and Making of a Saint, Lund 1990.
Sokołowski R., Droga doskonalenia według św. Grzegorza Wielkiego, Lublin 2014.
Starowieyski M., Męczennicy – uczniami Chrystusa, „Warszawskie Studia Teologiczne” 21 (2008) s. 43-52.
Stolz A., L’ascèse chrétienne, Chevetogne 1948.
Szram M., Od obrazu do podobieństwa Bożego – dynamiczna koncepcja antropologii teologicznej w II-III w. (stanowisko Ireneusza i Orygenesa), „Vox Patrum” 42-43 (2002) s. 357-376. (Crossref)
Szram M., Pełna natura ludzka Chrystusa w świetle orygenesowskiej koncepcji człowieka, „Vox Patrum” 38-39 (2000) s. 107-120. (Crossref)
The Nag Hammadi Codices as Monastic Books, red. H. Lundhaug – C.H. Bull, Studien und Texte zu Antike und Christentum 134, Tübingen 2023.
Uciecha A., „Sen duszy” w pismach Afrahata, „Vox Patrum” 63 (2015) s. 217-226. (Crossref)
Uciecha A., Afrahat, mędrzec perski – stan badań, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 33 (2000) s. 25-40.
Uciecha A., Ascetyczna nauka w „Mowach” Afrahata, Katowice 2002.
von Severus E., Zu den biblischen Grundlagen des Mönchtums, „Geist Leben” 26 (1953) s. 113-122.
Wawrzyniak F., Idea Boga w nauce Epikteta, „Collectanea Theologica” 32/1 (1961) s. 115-116.
Włodarczyk S., Człowiek obrazem Boga według Jana Chryzostoma, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 43/3-6 (1990) s. 121-127. (Crossref)
Włodarczyk S., L’image de Dieu dans l’anthropologie de Jean Chrysostome, Roma 1973.
Wyrąbkiewicz A., Nauka o przebóstwieniu w świetle „Wielkiej mowy katechetycznej” Grzegorza z Nyssy, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 6 (2014) s. 239-248. (Crossref)
Wysocki M., Męczennicy, III. Literatura patrystyczna, w: Encyklopedia Katolicka, t. 12, red. A. Bednarek et al., Lublin 2008, k. 682-683.
Wysocki M., Męczeństwo, IV. W chrześcijaństwie, 1. W ujęciu patrystycznym, w: Encyklopedia Katolicka, t. 12, red. A. Bednarek et al., Lublin 2008, k. 699-701.
Zadykowicz T., Sequela Christi et imitatio hominis. Paradygmat naśladowania we współczesnej refleksji teologicznomoralnej. Źródła i perspektywy, Lublin 2011.
Ziółkowski A., Wstęp do Listy, w: Św. Antoni, Żywot, Pisma ascetyczne, Źródła Monastyczne 35, Kraków 2008, s. 149-159.
Żelazny J., Chrzest – inicjacja czy pełnia chrześcijaństwa? Kilka uwag o rozumieniu chrztu w niektórych wspólnotach syryjskich II-III wieku, w: Katechumenat i inicjacja chrześcijańska w Kościele starożytnym, red. F. Drączkowski et al., Lublin 2011, s. 49-62.
Żelazny J., Pax deorum/pax dei in the disputation of Sergius the Stylite „Against a Jew”, „Parole de L’Oriente” 49 (2023) s. 337-345.
Pontifical University of John Paul II in Kraków https://orcid.org/0000-0003-3653-0639
Pontifical University of John Paul II in Kraków https://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
