Furtka do świata ducha. O splocie obrazu i słowa w twórczości Macieja Bieniasza

Aneta GRODECKA

Zakład Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego, Instytut Filologii Polskiej, Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Fredry 10, 61-701 Poznań , Polska

Abstrakt

W artykule rozważane są ważne współcześnie dylematy, takie jak: rola mimetyzmu i mistycyzmu w sztuce, udział intuicji w procesie twórczym, trafność interpretacji. Wychodząc od dyskusji na temat przedmiotowości w malarstwie, uruchamiając kontekst neuronaukowy, autorka prezentuje twórczość Macieja Bieniasza, koncentrując uwagę na wybranych epizodach w dorobku artysty, które lokują się na pograniczu słowa i obrazu, takich jak dzieła inspirowane piosenkami Jacka Kaczmarskiego oraz powieściami Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa i Odział chorych na raka Aleksandra Sołżenicyna. Analizie poddane zostają prace, w których literacka pasja, muzyczny słuch i wielozmysłowy repertuar są ważnymi środkami artystycznymi. Obrazy Bieniasza prowadzą do weryfikacji metod badawczych, okazuje się, że semiotyka sztuki i działania na zbiorach znaków nie prowadzą do odpowiednich wniosków, podobnie nieskuteczna jest hermeneutyczna opowieść i pogrążenie się w przestrzeni domysłu. Wobec dzieł Bieniasza istotne znaczenie ma „powrót do rzeczy samych”, czyli wyostrzenie odbioru przez podejście fenomenologiczne oraz zastosowanie metody biograficznej (autorka wykorzystuje zapiski artysty, informacje uzyskane w czasie rozmowy z twórcą czy zanotowane w listach). Metoda fenomenologiczna pozwala odsłonić przestrzeń ducha zakodowaną w dziełach malarskich Bieniasza: jest to przestrzeń, w której niekontrolowany akt przeżywania i swoboda kulturowych skojarzeń łączą się z rozbudowaną paletą emocji i głębią intuicyjnych rozpoznań. W świecie konkretu, jak sugerował Mikołaj Bierdiajew, kryje się sens uniwersalny, a zanurzenie się w świecie namiętności (artysta nie może być „chłodny”) nie ma już współcześnie dawnej romantycznej otoczki i może stać się osią nowej postawy estetycznej.

Słowa kluczowe:

Maciej Bieniasz, mimetyzm, mistycyzm, artefakt, interdyscyplinarność, intuicja, piosenki Jacka Kaczmarskiego, Mistrz i Małgorzata