Tropem modlitwy, czasem dwóch. Chrześcijaństwo w kinie polskim (do roku 1989)

Krzysztof KORNACKI

Katedra Wiedzy o Filmie i Kulturze Audiowizualnej, Instytut Badań nad Kulturą, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Gdański, ul. Wita Stwosza 55, 80-308 Gdańsk , Polska

Abstrakt

Z okazji 1050. rocznicy Chrztu Polski autor przygląda się obecności chrystianizmu w kinie polskim do 1989 roku. Dla zilustrowania ewolucji tego zagadnienia autor wykorzystał metodę pars pro toto – w różnych okresach historii rodzimego kina starał się odnaleźć scenę modlitewną (bądź scenę z modlitwą związaną), która byłaby reprezentatywna nie tylko dla filmu, ale także dla szerszego tła historyczno-filmowego, a zarazem religijnego i społeczno-politycznego. Prokatolickość i promaryjność filmu Drugiej Rzeczypospolitej ilustruje scena z filmu Pod Twoją obronę (1933, reż. E. Puchalski, J. Lejtes), ofensywę ideologiczną marksizmu – scena zbiorowej modlitwy różańcowej z filmu Ostatni etap (1948, reż. W. Jakubowska). Skrajnie negatywną ocenę religii w okresie stalinizmu autor odnajduje w scenach z filmu Uczta Baltazara (1954, reż. J. Zarzycki). O erozji religijności nowego pokolenia twórców filmowych z roczników 20. – tak zwanych Kolumbów – świadczy zaś Pokolenie (1955, reż. A. Wajda). Kampanię antyklerykalną lat 60. (także na gruncie kina) ilustruje scena modlitwy z filmu Matka Joanna od aniołów (1961, reż. J. Kawalerowicz). Zmianę podejścia do religii katolickiej kolejnego pokolenia twórców (z roczników 30.) symbolizuje scena z filmu Iluminacja (1973, reż. K. Zanussi). W scenach modlitw z filmów powstających na przełomie lat 70. i 80., takich jak Człowiek z żelaza (1981, reż. A. Wajda), Przypadek (1981, reż. K. Kieślowski), Przewodnik (1984, reż. T. Zygadło) i cyklu Dekalog (1988, reż. K. Kieślowski), autor odnajduje ślady uznania przez twórców rangi katolicyzmu i Kościoła katolickiego w Polsce w różnych aspektach: politycznym, społecznym, moralnym oraz metafizycznym.

Słowa kluczowe:

film polski, kino II RP, polskie kino powojenne, religia w filmie, modlitwa w filmie, Jerzy Kawalerowicz, Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski