Gdzie „czarny anioł obłąkania nie ma przystępu”. Szkic o pochodzeniu idei obłędu zawinionego w kontekście literatury dziewiętnastego wieku

Bartłomiej DOBROCZYŃSKI

Zakład Psychologii Ogólnej, Instytut Psychologii, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński, ul. Ingardena 6, 30-060 Kraków , Polska

Mira MARCINÓW

Instytut Psychologii, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński, ul. Ingardena 6, 30-060 Kraków , Polska

Abstrakt

Od najdawniejszych czasów obecna jest w kulturze koncepcja obłędu zawinionego, oparta na przekonaniu, że chory psychicznie jest odpowiedzialny za pojawienie się swojej choroby. Wśród czynników które decydująco wpłynęły na kształt tej idei na plan pierwszy wysuwają się: dualizm ontologiczny, kluczowe spory toczące się w obrębie dziewiętnastowiecznej psychiatrii (np. Somatiker versus Psychiker), pojawienie się wraz z medycyną romantyczną tak zwanej terapii moralnej oraz niektóre charakterystyczne cechy rozwoju społeczeństw Zachodu, omawiane w pismach Michela Foucault oraz Rene Girarda. Równocześnie kilka przełomowych wydarzeń, które miały miejsce w nauce dziewiętnastego i dwudziestego wieku w znaczący sposób wpłynęło na powolne zanikanie idei zawinienia choroby psychicznej. Należą do nich: teoria ewolucji, rosnąca popularność monizmu i naturalizmu, odkrycie nieświadomości oraz pojawienie się psychoanalizy, a także coraz lepsze rozumienie roli, jaką odgrywają czynniki środowiskowe i emocjonalne w rozwoju psychiki człowieka.

Słowa kluczowe:

historia idei, psychopatologia, obłęd zawiniony