Religia – mit – utopia. Antropologiczno-kognitywny model relacji

Maciej CZEREMSKI

Zakład Fenomenologii i Antropologii Religii, Instytut Religioznawstwa, Uniwersytet Jagielloński, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków , Polska

Abstrakt

Religia, mit i utopia często przedstawiane są jako zjawiska ze sobą powiązane. Relacje między tymi trzema kategoriami bywają jednak ukazywane na wiele różnych sposobów. Kategorie te są na przykład ze sobą utożsamiane, przeciwstawiane sobie, ustawiane w hierarchii czy też ukazywane jako pokrywające się.

W obecnym artykule przeanalizowano argumenty mówiące, że mit i utopia są względnie rozłącznymi metodami poznania rzeczywistości. Religia należy do kategorii wyższego rzędu logiki – wyższego niż mit czy utopia, ale jednocześnie nie jest ona po prostu sumą mitu i utopii, ponieważ nie jest wyłącznie kwestią wiary, ale również zachowania oraz instytucji. Nawet systemy wierzeń zawierają coś więcej niż po prostu mit i utopię. I odwrotnie, chociaż mit i utopia pojawiają się w myśleniu religijnym, mogą też występować poza tym kontekstem. Kiedy jednak pojawiają się w myśleniu religijnym, pełnią różne funkcje. Ze względu na swój charakter mit stabilizuje rzeczywistość społeczną i psychologiczną, podczas gdy utopia tę rzeczywistość pobudza.

Słowa kluczowe:

religia, mit, utopia, antropologia, kognitywistyka, teoria, model