Δείξατέ μοι δηνάριον (Łk 20,24) – monety używane w Palestynie na kartach Ewangelii
Abstrakt
Numizmatyka jest jedną z dyscyplin pomocniczych archeologii i historii. Analizuje monety z punkty widzenia historycznego, artystycznego i ekonomicznego. Tym samym pozwala lepiej zrozumieć przeszłość. Tak pojęta numizmatyka okazuje się równie bardzo pomocna zarówno biblistom jak i każdemu kto sięga po Pismo Święte. Na kartach ewangelii wielokrotnie pojawiają się nazwy różnych monet używanych w czasach Jezusa, które dla dzisiejszego odbiorcy są co najmniej dziwne. Niektóre współczesne przekłady Pisma Świętego odstępują od dosłownego tłumaczenia i zastępują niezrozumiałe nazwy starożytnych systemów monetarnych zwrotami bardziej przystępnymi. W polskiej literaturze historycznej, archeologicznej i biblijnej trudno natknąć się na systematyczne i uporządkowane omówienie różnych typów monet jakie pojawiają się na kartach ewangelii. Niniejszy artykuł stawia sobie za cel uzupełnienie tej luki i przeanalizowanie gamy terminów jakie ewangeliści używają, by opisać monety znajdujące się wówczas w obiegu w Palestynie. To zestawienie pozwala lepiej zrozumieć powody użycia przez nich poszczególnych terminów. Tym samym pozwala na nowo spojrzeć na znacznie greckiego terminu νόμισμα (moneta), który w całym Nowym Testamencie pojawia się tylko raz (Mt 24,19).Słowa kluczowe:
Ewangelie, denar, drachma, stater, monety, wdowi grosz, numizmatykaBibliografia
Ariel, D.T., „A Survey of Coins Finds in Jerusalem”, Studium Biblicum Franciscanum Liber Annuus 32 (1982) 273–326.
Ariel, D.T. – Fontanille, J.-P., The Coins of Herod. A Modern Analysis and Die Classification (Ancient Judaism and Early Christianity 79; Leiden: Brill 2012). (Crossref)
Aune, D.E., Revelation 6–16 (Word Biblical Commentary 52B; Nashville, TN: Nelson 1998).
Bauer, W. – Danker, F.W. – Arndt, F. – Gingrich, F.W. (red.), A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature (Chicago, IL – London: University of Chicago Press 2000) (= BDAG). (Crossref)
Belloni, G.C., La moneta romana. Società, politica, cultura (Roma: La Nuova Italia Scientifica 1993).
Bijovsky, G., “The Currency of the Fifth Century C.E. in Palestine: Some Reflections in Light of the Numismatic Evidence”, Israel Numismatic Journal 14 (2000–2002) 196–210.
Blass, F. – Debrunner, A. – Rehkopf, F., Grammatica del greco del Nuovo Testamento (Introduzione allo Studio della Bibbia Suplementi 2; Brescia: Paideia 1997) (= BDR).
Borowski, O., „From Shekels to Talents: Money in the Ancient World”, Biblical Archaeology Review 19/5 (1993) 68–70.
Boucher, M.I., The Parables (New Testament Message; Wilmington, DE: Glazier 1981).
Chrupcała, D.L., „Luke the Jew? Current Trajectories of Scholarship”, D.L. Chrupcała, Everyone Will See the Salvation of God. Studies in Lukan Theology (Studium Biblicum Franciscanum Analecta 83; Milano: Terra Santa 2015) 1–22.
Colombo, C., Trenta monete d’argento (Milano: Mimep 2003).
Davis, W.D. – Allison, D., A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saint Matthew. Commentary on Matthew 19–28 (International Critical Commentary; Edinburgh: Clark 1997).
DeBloois, N., „Coins in the New Testament”, Masada and the World of the New Testament (red. J.F. Hall – J.W. Welch) (Provo, UT: Brigham Young University Studies 1997) 239–251.
Denaux, A. – Corstjens, R. – Mardaga, H., The Vocabulary of Luke. An Alphabetical Presentation and a Survey of Characteristic and Noteworthy Words and Word Groups in Luke’s Gospel (Biblical Tools and Studies 10; Leuven: Peeters 2009).
Dodd, C.H., The Parables of the Kingdom (London: Collins 1961).
Dupont, J., „La parabole des talents (Mt 25,14–30) ou des mines (Lc 19,12–27)”, Revue de théologie et de philosophie 19 (1969) 376–391.
Fitzmyer, J., The Gospel According to Luke X–XXIV (Anchor Bible 28B: Garden City, NY: Doubleday 1985). (Crossref)
Fusco, V., „Introduzione generale ai Sinottici”, M. Làconi et al., Vangeli Sinottici e Atti degli Apostoli (Logos. Corso di Studi Biblici 5; Leumann: Elledici 1999) 33–132.
Gnilka, J., Das Matthäusevangelium (Herders theologischer Kommentar zum Neuen Testament; Freiburg – Basel – Wien: Herder 1988) II.
Green, J.B. – McDonald L.M. (red.), The World of the New Testament. Cultural, Social and Historical Context (Grand Rapids, MI: Baker Academic 2013).
Gutwenger, E., „The Anti-Marcionite Prologues”, Theological Studies 7 (1946) 393–409. (Crossref)
Hagner, D.A., Matthew 14–28 (Word Biblical Commentary 33B; Dallas, TX: Word Books 1995).
Haran, M., „Behind the Scenes of History: Determining the Date of the Priestly Source”, Journal of Biblical Literature 100 (1981) 321–333. (Crossref)
Harl, K.W., Coinage in the Roman Economy 300 BD to AD 700 (Baltimore, MD: John Hopkins University Press 1996).
Hart, H.StJ., „The Coin of ‘Render unto Caesar…’ A Note on Some Aspects of Mark 12:13–17; Matt 22:15–22; Luke 20:20–26”, Jesus and the Politics of His Days (red. E. Bammel – C.F.D. Moule) (Cambridge: Cambridge University Press 1992) 241–248. (Crossref)
Harris, W.V., The Monetary System of the Greeks and Romans (Oxford: Oxford University Press 2008). (Crossref)
Hendin, D., Guide to Biblical Coins (New York: Amphora 2001).
Heutger, N., „Münzen im Lukasevangelium”, Biblische Zeitschrift 27 (1983) 97–101. (Crossref)
Jeremias, J., The Parables of Jesus (Philadelphia, PA: Fortress 1985).
Kadman, L., „Temple Dues and Currency in Ancient Palestine in the Light of Recent Discovered Coin-hoards”, Israel Numismatic Bulletin 1 (1962) 9–11.
Klostermann, E., Das Lukasevangelium (Handbuch zum Neuen Testament 5; Tübingen: Siebeck 1975).
Kogon, A.J., – Fontanille, J.-P., The Coinage of Herod Antipas. A Study and Die Classification of the Earliest Coins of Galilee (Ancient Judaism and Early Christianity 102; Leiden: Brill 2018). (Crossref)
Kubisiak, P., „Historia kary krzyżowej w czasach starożytnych”, Warszawskie Studia Teologiczne 33 (2020) 256–273. (Crossref)
Leonard, R., „Cut Bronze Coins in the Ancient Near East”, Proceedings of the XIth International Numismatic Congress 1991 (red. T. Hackens et al.) (Louvain-la-Neuve: Association 1993) 363–370.
Levy, B., „Tyrian Shekels: the Myth of the Jerusalem Mint”, Journal of Society for Ancient Numismatics 19 (1995) 33–35.
Liver, J., „The Half Shekel Offering in Biblical and Post-Biblical Literature”, Harvard Theological Review 56 (1963) 173–198. (Crossref)
Lo Cascio, E., „State and Coinage in the Late Republic and Early Empire”, Journal of Roman Studies 71 (1981) 76–86. (Crossref)
Lopasso, V., Breve Storia di Israele. Da Abramo alla seconda rivolta giudaica (Milano: Edizioni Terra Santa 2013).
Louw, J.P. – Nida, E.A. (red.), Greek-English Lexicon of the New Testament Based on Semantic Domains. I. Introduction and Domanis. II. Indices (New York: United Bible Societies 1988) (= L&N).
Luz, U., Das Evangelium nach Matthäus 18–25 (Evangelisch-Katholischer Kommentar zum Neuen Testament 1/3; Düsseldorf – Neukirchen-Vluyn: Benziger – Neukirchener Verlag 1997).
Mardaga, H., „Hapax Legomena and the Idiolect of John”, Novum Testamentum 56/2 (2014) 134–153. (Crossref)
Meshorer, Y., Ancient Jewish Coinage of the Second Temple (Tel Aviv: Hassefer 1967).
Meshorer, Y., „One Hundred Ninety Years of Tyrian Shekels”, Studies in Honor of Leo Mildenberg. Numismatics, Art. History and Archaeology (red. A. Houghton et al.) (Wetteren: Cultura Press 1984) 171–179.
Meshorer, Y., A Treasury of Jewish Coinage. From the Persian Period to Bar-Kokh ba (New York: Amphora 2001).
Mickiewicz, F., Ewangelia według świętego Łukasza. Rozdziały 12–24 (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament 3/2; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2012).
Mielcarek, K., „Język Septuaginty i jego wpływ na autora Trzeciej Ewangelii”, Roczniki Teologiczne 49/1 (2002) 33–47.
Nolland, J., Luke 18:35–24:53 (Word Biblical Commentary 35C; Dallas, TX: Word Books 1993).
Oakman, D.E., “The Buying Power of Two Denarii: A Comment on Luke 10:35”, Forum 3 (1987) 33–38.
Picozzi, V., La monetazione imperiale romana (Roma: P&P Santamaria 1966).
Piwowar, A., Historia Izraela czasów Starego Testamentu. Od patriarchów do podboju przez Rzymian (Materiały Pomocnicze do Wykładów z Biblistyki 12; Lublin: Wydawnictwo KUL 2013).
Powell, M.A., What is Narrative Criticism? (Minneapolis, MN: Fortress 1990).
von Reden, S., Money in Classical Antiquity (Cambridge, NY: Cambridge University Press 2010). (Crossref)
Robinson, J.M. – Hoffmann, P. – Kloppenborg, J.S., The Critical Edition of Q. Synopsis Including the Gospels of Matthew and Luke, Mark and Thomas with English, German, and French Translations of Q and
Thomas (Hermeneia. A Critical and Historical Commentary on the Bible; Minneapolis, MN – Leuven: Peeters 2002).
Sear, D.R., Greek Imperial Coins and Their Values. The Local Coinages of the Roman Empire (London: Seaby 2001).
Sharabani, M., „Monnaies de Qumrân au Musée Rockefeller de Jérusalem”, Revue biblique 87 (1980) 274–284.
Soggin, J.A., Storia d’Israele. Dalle origini a Bar Kokh bà (Brescia: Paideia 1984).
Snodgrass, K., Stories with Intent. A Comprehensive Guide to the Parables of Jesus (Grand Rapids, MI: Eerdmans 2008).
Spicq, C., Notes de Lexicographie néo-testamentaire (Fribourg – Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1978) I–III (= TLNT).
Spijkerman, A., „Coins Mentioned in the New Testament”, Studium Biblicum Franciscanum Liber Annuus 6 (1955–1956) 279–298.
Udoh, F.E., To Caesar What Is Caesar’s. Tribute, Taxes, and Imperial Administration in Early Roman Palestine (Brown Judaic Studies 343; Providence, RI: Brown Judaic Studies 2020). (Crossref)
de Vaux, R., Le istituzioni dell’Antico Testamento (Torino: Marietti 1964).
Weir, S., „A Bridal Headdress from Southern Palestine”, Palestine Exploration Quarterly 105 (1973) 101–109. (Crossref)
Wenkel, D.H., Coins as Cultural Texts in the World of the New Testament (London: Bloomsbury Clark 2017).
Studium Biblicum Franciscanum
https://orcid.org/0000-0001-8835-9357
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
