Critical Edition and Philological Analysis of Isa 49–50 based on Coptic Manuscript sa 52 (M 568) and Other Coptic Manuscripts in the Sahidic Dialect and the Greek Text of the Septuagint
Tomasz Bartłomiej Bąk
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0328-0282
Abstrakt
The following article constitutes a critical edition, translation and philological analysis of Isa 49–50 based on Coptic manuscript sa 52 and other available manuscripts in the Sahidic dialect. The first part outlines general information about the section of codex sa 52 (M 568) that contains the analysed text. This is followed by a list and brief overview of other manuscripts featuring at least some verses from Isa 49–50. The main part of the article focuses on the presentation of the Coptic text (in the Sahidic dialect) and its translation into English. The differences identified between the Sahidic text and the Greek Septuagint, on which the Coptic translation is based, are illustrated in a tabular form. It includes, for example, additions and omissions in the Coptic translation, lexical changes and semantic differences. The last part of the article aims to clarify more challenging philological issues observed either in the Coptic text itself or in its relation to the Greek text of the LXX.
Słowa kluczowe:
Coptic language, Sahidic dialect, Book of Isaiah, Deutero-Isaiah, sa 52 (M 568), CLM 205, edition of Isa 49–50Bibliografia
Allen, J.P., Coptic. A Grammar of Its Six Major Dialects (University Park, PA: Eisenbrauns 2020). (Crossref)
Amélineau, É., “Fragments de la version thébaine de l’Écriture (Ancien Testament),” Recueil de travaux relatifs à la philologie et à l’archéologie égyptiennes et assyriennes 9 (1887) 101–130.
Ammirati, S., “Frammenti inediti di giurisprudenza latina da un palinsesto copto. Per un’edizione delle scripturae inferiores del ms. London, British Library, Oriental 4717 (5),” Athenaeum 105 (2017) 736–741.
Atanassova, D., “Zu den sahidischen Pascha-Lektionaren,” Coptic Studies on the Threshold of a New Millennium (Orientalia Lovaniensia Analecta 133; Leuven – Paris – Dudley, MA: Peeters – 2004) II, 607–620.
Balestri, P.J., Sacrorum Bibliorum Fragmenta Copto-Sahidica Musei Borgiani. III. Novum Testamentum (Roma: Typographia Polyglotta S. C. de Propaganda Fide 1904).
Bąk, T., “A Critical Edition and Philological Analysis of the First Chapter of Deutero-Isaiah (Isa 40) on the Basis of the Coptic Manuscript sa 52 (M 568) in Light of Other Coptic Manuscripts Written in the Sahidic Dialect and the Greek Text of the Septuagint,” The Biblical Annals 9/1 (2019) 73–100 (= Isa 40). (Crossref)
Bąk, T., “A Critical Edition and Philological Analysis of the Second Chapter of Deutero-Isaiah (Isa 41) on the Basis of the Coptic Manuscript sa 52 (M 568) in Light of Other Coptic Manuscripts Written in the Sahidic Dialect and the Greek Text of the Septuagint,” The Biblical Annals 10/1 (2020) 63–91 (= Isa 41). (Crossref)
Bąk, T., “A Critical Edition and Philological Analysis of the Text of Isa 42:1–44:5 on the Basis of the Coptic Manuscript sa 52 (M 568) and Other Coptic Manuscripts Written in the Sahidic Dialect of Coptic and the Greek Text of the Septuagint,” The Biblical Annals 10/2 (2020) 225–260 (= Isa 42:1–44:5). (Crossref)
Bąk, T., “A Critical Edition and Philological Analysis of the Text of Isa 44:6–45:25 Based on the Coptic Manuscript sa 52 (M 568), Other Manuscripts Written in the Sahidic Coptic Dialect, and on the Greek Text of the Septuagint,” Verbum Vitae 38/2 (2020) 529–563 (= Isa 44:6–45:25). (Crossref)
Bąk, T., “A Critical Edition and Philological Analysis of the Text of Isa 46–48 on the Basis of the Coptic Manuscript sa 52 (M 568) and other Coptic Manuscripts in the Sahidic Dialect and the Greek Text of the Septuagint,” The Biblical Annals 11/4 (2021) 597–635 (= Isa 46–48). (Crossref)
Bąk, T., “Koptyjski przekład Iz 1–39 w manuskrypcie sa 52 (M 568) z VIII w.,” The Biblical Annals 5/2 (2015) 289–305.
Bąk, T., Il Proto-Isaia in copto-saidico. Edizione critica sulla base di sa 52 (M 568) e di altri testimoni. Estratto della dissertazione per il Dottorato in Studi dell’Oriente Antico (Roma: Pontificio Instituto Biblico, Facoltà Orientalistica 2014).
Bąk, T., Proto-Isaiah in the Sahidic Dialect of the Coptic Language. Critical Edition on the Coptic Manuscript sa 52 (M 568) and Other Witnesses (Patrologia Orientalis 251 [57.3]; Turnhout: Brepols 2020) 343–660.
Ciasca, A., Sacrorum Bibliorum fragmenta copto-sahidica Musei Borgiani iussu et sumptibus S. Congregationis de Propaganda Fide studio P. Augustini Ciasca ordinis Eremitarum S. Agostini edita (Roma: Typis S. Congregationis de Propaganda Fide 1885–1889) I–II.
Crum, W.E., Catalogue of the Coptic Manuscripts in the British Museum (London: British Museum 1905).
Crum, W.E., A Coptic Dictionary (Oxford: Clarendon Press 1939), reprint (Eugene, OR: Wipf & Stock 2005).
Crum, W.E. – Evelyn White, H.G., The Monastery of Epiphanius at Thebes. II. Coptic Ostraca and Papyri Edited with Translations and Commentaries by W.E. Crum. Greek Ostraca and Papyri Edited with Translations and Commentaries by H.G. Evelyn White (New York: The Metropolitan Museum of Art 1926).
Crum, W.E. – Winlock, H.E., The Monastery of Epiphanius at Thebes. I. The Archeological Material by H.E. Winlock. The Literary Material by W.E. Crum (New York: The Metropolitan Museum of Art 1926).
Depuydt, L., Catalogue of Coptic Manuscripts in the Pierpont Morgan Library (Corpus van verluchte handschriften 4. Oriental Series 1; Leuven: Peeters 1993).
Erman, A., “Bruchstücke der oberaegyptischen Uebersetzung des alten Testamentes,” Nachrichten von der königl. Gesellschaft der Wissenschaften und der G. A. Universität zu Göttingen 12 (1880) 401–440.
Feder, F., Biblia Sahidica. Ieremias, Lamentationes (Threni), Epistula Ieremiae et Baruch (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur 147; Berlin – New York: De Gruyter 2002). (Crossref)
Fournet, J.-L., “Anatomie d’une bibliothèque de l’Antiquité tardive: l’inventaire, le faciès et la provenance de la ‘Bibliothèque Bodmer,’” Adamantius 21 (2015) 8–40.
Górecki, T., “Sheikh Abd El-Gurna Coptic Hermitage: First Interim Report,” Polish Archeology in the Mediterranean 15 (2004) 173–179.
Górecki, T., “Sheikh Abd el-Gurna,” Seventy Years of Polish Archaeology in Egypt (ed. E. Laskowska-Kusztal) (Warsaw: PCMA 2007) 183–190.
Górecki, T. – Wipszycka, E., “Scoperta di tre codici in un eremo a Sheikh el-Gurna (TT 1151–1152): il contesto archeologico,” Adamantius 24 (2018) 118–132.
Grossouw, W., The Coptic Versions of the Minor Prophets. A Contribution to the Study of the Septuagint (Monumenta Biblica et Ecclesiastica 3; Roma: Pontifical Biblical Institute 1938).
Grossouw, W., “Un fragment sahidique d’Osée II, 9-V, 1 (B.M. Or. 4717 [5]),” Muséon 47 (1934) 185–204.
Hebbelynck, A., “Fragments inédits de la version sahidique d’Isaïe. I. Fragments de la Bibliothèque Nationale de Paris,” Muséon 14 (1913) 177–227.
Hebbelynck, A., “Les manuscrits coptes-sahidiques du «Monastère Blanc». Recherches sur les fragments complémentaires de la Collection Borgia. I. Fragments de l’Ancien Testament,” Muséon 12 (1911) 1–64.
Horner, G.W., The Coptic Version of the New Testament in the Southern Dialect, Otherwise Called Sahidic and Thebaic, with Introduction, Critical Apparatus, and Literal English Translation. III. The Gospel of S. John (Oxford: Clarendon 1911).
Hurtado, L.W., The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins (Grand Rapids, MI: Eerdmans 2006).
Husselman, E.M., “A Palimpsest Fragment from Egypt,” Studi in onore di Aristide Calderini e Roberto Paribeni. II. Studi di papirologia e antichità orientali (eds. A. Calderini – R. Paribeni) (Milano: Ceschina 1957) 453–459.
Hyvernat, H., “Étude sur les versions coptes de la Bible. II. – Ce qui nous est parvenu des versions égyptiennes,” Revue Biblique 5 (1896) 540–569.
Kasser, R., Papyrus Bodmer XXIII. Esaïe XLVII,1–LXVI,24 (Cologny – Genève: Bibliotheca Bodmeriana 1965).
Lacau, P., “Textes de l’Ancien Testament en copte sahidique,” Recueil de Travaux Relatifs à la Philologie et à l’Archéologie Égyptiennes et Assyriennes. Nouvelle Série 7 (1901) 103–124.
Layton, B., A Coptic Grammar. With Chrestomathy and Glossary. Sahidic Dialect. Second Edition, Revised and Expanded. With an Index of Citations (Wiesbaden: Harrassowitz 2004).
Lowe, E.A. (ed.), Codices Latini Antiquiores. A Palaeographical Guide to Latin Manuscripts Prior to the Ninth Century. II. Great Britain and Ireland (New York: Oxford University Press 1935).
Lust, J. – Eynikel, E. – Hauspie, K., Greek-English Lexicon of the Septuagint (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft 2003).
Maspero, G., “Fragments de manuscrits coptes-thébains provenant de la bibliothèque du Deir Amba-Shenoudah,” Mémoires publiés par les membres de la Mission Archéologique Française au Caire 6 (1892) 1–296.
Nagel, P., “Editionen koptischer Bibeltexte seit Till 1960,” Archiv für Papyrusforschung 35 (1990) 43–100. (Crossref)
Nagel, P., “Studien zur Textüberlieferung des sahidischen Alten Testaments, Teil IB,” Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde 111 (1984) 138–164. (Crossref)
Pietersma, A. – Wright, B.G. (eds.) A New English Translation of the Septuagint (New York: Oxford University Press 2007) (= NETS).
Porcher, M.E., “Analyse des manuscrits coptes 1311–8 de la Bibliothèque Nationale, avec indication des textes bibliques,” Revue d’égyptologie 2 (1936) 65–123.
Rahlfs, A., Die alttestamentlichen Lektionen der griechischen Kirche (Mitteilungen des Septuaginta-Unternehmens der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen 5; Berlin: Weidmann 1915).
Robinson, J.M., “The Manuscript’s History and Codicology,” The Crosby-Schøyen Codex MS 193 in the Schøyen Collection (ed. J.E. Goehring) (Corpus scriptorum Christianorum Orientalium 521; Louvain: Peeters 1990) XIX–XLVII.
Schleifer, J., Sahidische Bibel-Fragmente aus dem British Museum zu London (Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse 162/6; Wien: Hölder 1909).
Schleifer, J., Sahidische Bibel-Fragmente aus dem British Museum zu London (Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse 164/6; Wien: Hölder 1911).
Schmitz, F.J. – Mink, G., Liste der koptischen Handschriften des Neuen Testaments. I. Die sahidischen Handschriften der Evangelien (Arbeiten zur Neutestamentlichen Textforschung 15; Berlin – New York: De Gruyter 1991) 2/2.
Schüssler, K., Das sahidische Alte und Neue Testament: sa 21–48 (Biblia Coptica 1/2; Wiesbaden: Harrassowitz 1996).
Schüssler, K., Das sahidische Alte und Neue Testament: sa 49–92 (Biblia Coptica 1/3; Wiesbaden: Harrassowitz 1998).
Schüssler, K., Das sahidische Alte und Neue Testament: sa 93–120 (Biblia Coptica 1/4; Wiesbaden: Harrassowitz 2000).
Schüssler, K., Das sahidische Alte und Neue Testament: sa 185–260 (Biblia Coptica 2/2; Wiesbaden: Harrassowitz 2015).
Stern, L., Koptische Grammatik (Leipzig: Weigel 1880).
Suciu, A., “The Sahidic Tripartite Isaiah: Origins and Transmission within the Coptic Manuscript Culture,” Archiv für Papyrusforschung und verwandte Gebiete 66/2 (2020) 377–406. (Crossref)
Takla, H.N., “The Surviving Remains of the Book of Jeremiah from Saint Shenouda’s Monastery,” Coptica 9 (2010) 83–89.
Till, W.C., “Die Coptica der Wiener Papyrussammlung,” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 95 (1941) 165–218.
Till, W.C., “Papyrussammlung der Nationalbibliothek in Wien. Katalog der koptischen Bibelbruchstücke. Die Pergamente,” Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft 39 (1940) 1–57. (Crossref)
Till, W.C., “La séparation des mots en copte,” Bulletin de l’Institut français d’archéologie orientale 60 (1960) 151–170.
Vaschalde, A., “Ce qui a été publié des versions coptes de la Bible,” Revue Biblique 16 (1919) 220–243.
Vaschalde, A., “Ce qui a été publié des versions coptes de la Bible,” Revue Biblique 29 (1920) 241–258.
Wessely, C., Griechische und koptische Texte theologischen Inhalts (Studien zur Palaeographie und Papyruskunde 15; Leipzig: Haessel 1914) IV.
Winstedt, E.O., “Some Unpublished Sahidic Fragments of the Old Testament,” The Journal of Theological Studies 10 (1909) 233–254. (Crossref)
Ziegler, J. (ed.), Septuaginta. Vetus Testamentum Graecum. Auctoritate Societatis Litterarum Gottingensis editum. XIV. Isaias (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1939).
Zoega, G., Catalogus codicum copticorum manu scriptorum qui in museo Borgiano velitris adservantur (Roma: Typis Sacrae Congregationis de Propaganda Fide 1810).
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-0328-0282
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
