Archanioł Gabriel w piśmiennictwie qumrańskim
Natalia Domka
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4469-6156
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę przedstawienia postaci anioła Gabriela w kontekście siedmiu manuskryptów qumrańskich, w których ona występuje, czyli w trzech tekstach hebrajskich (1QM, 4Q285, 1Q19) oraz w czterech tekstach aramejskich (4Q201, 4Q202, 4Q529, 4Q557). Podjęte analizy stanowią przegląd tekstów z elementami egzegezy, tj. charakterystykę historyczno-literacką oraz zestawienie tekstu źródłowego i polskiego przekładu wymienionych manuskryptów. Z jednej strony można zauważyć różne sposoby przedstawienia archanioła – pełni różne role, występuje w relacji do innych postaci nadprzyrodzonych lub jako postać indywidualna. Z drugiej strony, niniejsze studium pokazuje podobieństwa między tekstami – w zakresie słownictwa i wyrażeń dotyczących aniołów, głównej tematyki tekstów.
Słowa kluczowe:
anioł Gabriel, 1QM, 4Q285, 1Q19, 4Q201, 4Q202, 4Q529, 4Q557, angelologia biblijna, archanioł, rola aniołów, Księga Henocha, Reguła Wojny, Księga Noego, Słowa Michała, Wizje AramejskieBibliografia
Abegg, M.G., The Dead Sea Scrolls Concordance. I. The Non-Biblical Texts from Qumran (Leiden – Boston, MA: Brill 2003) [część 1 i 2]. (Crossref)
Abegg, M.G., “Messianic Hope and 4Q285: A Reassessment”, Journal of Biblical Literature 113/1 (1994) 81–91. (Crossref)
Alexander, P.S. – Vermes, G., “285. 4QSefer ha-Milhamah”, Cryptic Texts and Miscellanea (red. S.J. Pfann) (Discoveries in the Judaean Desert 36; Oxford: Clarendon 2000) I, 228–246.
Argall, R.A., 1 Enoch and Sirach. A Comparative Literary and Conceptual Analysis of the Themes of Revelation, Creation and Judgment (Society of Biblical Literature. Early Judaism and Its Literature 8; Atlanta, GA: Scholars Press 1995).
Arndt, W.F. – Gingrich, F.W. – Danker, F.W., A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature (Chicago, IL: University of Chicago Press 2000).
Baillet, M. – Milik, J.T., Les ‘petites grottes’ de Qumrân (Discoveries in the Judaean Desert 3; Oxford: Clarendon 1962).
Balz, H.R. – Schneider, G. (red.), Exegetical Dictionary of the New Testament (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1990) I.
Berner, C., “The Four (or Seven) Archangels in the First Book of Enoch and Early Jewish Writings of the Second Temple Period”, Angels. The Concept of Celestial Beings – Origins, Development and Reception (red. F.V. Reiterer – T. Nicklas – K. Schöpflin) (Deuterocaninical and Cognate Literature Yearbook; Berlin – New York: De Gruyter 2007) 395–409. (Crossref)
Beyer, K., Die aramäischen Texte vom Toten Meer samt den Inschriften aus Palästina, dem Testament Levis aus der Kairoer Genisa, der Fastenrolle und den alten talmudischen Zitaten (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2004) II.
Black, M., Apocalypsis Henochi Graece (Pseudepigrapha Veteris Testamenti Graece 3; Leiden: Brill 1970).
Black, M., The Book of Enoch or I Enoch. A New English Edition with Commentary and Textual Notes (Studia in Veteris Testamenti Pseudepigrapha 7; Leiden: Brill 1985). (Crossref)
Bosman, H.J. – Oosting, R. – Potsma, F., “ מלאך ”, Wörterbuch zum Alten Testament. Hebräisch/Aramäisch-Deutsch und Hebräisch/Aramäisch-Englisch (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft 2009).
Brown, F. – Driver, S.R. – Briggs, C.A., Hebrew and English Lexicon (Oxford: Clarendon 1977).
Bullinger, E.W., A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament (London: Longmans 1908).
Charles, R.H., The Book of Enoch. 1 Enoch Translated From the Editor’s Ethiopic Text (1912) (Eugene, OR: Wipf & Stock 2011).
Charles, R.H., The Ethiopic Version of the Book of Enoch (Oxford, MS: Clarendon 1906; reprint Collingwood, Vic.: Trieste 2017).
Cocksworth, H.M., “Zechariah and Gabriel as Thematic Characters: A Narratological Reading of the Beginning of Luke’s Gospel (Luke 1:8–20)”, Characters and Characterization in Luke-Acts (red. F.E. Dicken – J.A. Snyder) (London: Bloomsbury Clark 2016) 41–54.
Cook, E.M., Dictionary of Qumran Aramaic (Winona Lake, IN: Eisenbrauns 2015). (Crossref)
Davidson, M.J., Angels at Qumran. A Comparative Study of 1 Enoch 1–36; 72–108 and Sectarian Writings from Qumran (Journal for the Study of the Pseudepigrapha Supplement Series 11; Sheffield: JSOT Press 1992).
Denis, A.-M., Concordance Grecque des Pseudépigraphes d’Ancien Testament. Concordance. Corpus des textes. Indices (Louvain: Université Catholique de Louvain 1987).
Domka, N., “Funkcja 1Hen 9,1–3 w strukturze literackiej mitu o upadłych aniołach 1Hen 6–11”, Biblical Annals 9/2 (2019) 285–314. (Crossref)
Drawnel, H., “1 Enoch 6–11 Interpreted in the Light of Mesopotamian Incantation Literature”, Enoch and the Synoptic Gospels. Reminiscences, Allusions, Intertextuality (red. L.T. Stuckenbruck – G. Boccaccini) (Society of Biblical Literature. Early Judaism and Its Literature 44; Atlanta, GA: SBL Press 2016) 245–284. (Crossref)
Drawnel, H., Qumran Cave 4. The Aramaic Books of Enoch. 4Q201, 4Q202, 4Q204, 4Q205, 4Q206, 4Q207, 4Q212 (Oxford: Oxford University Press 2019).
Duhaime, J.L., The War Texts. 1QM and Related Manuscripts (London – New York: Clark 2004).
Eisenman, R.H. – Wise, M., Manoscritti segreti di Qumran (Segrate: Piemme 2007).
Feldman, A., “1Q19 (Book of Noah) Reconsidered”, Henoch 31/2 (2009) 284–306.
Fitzmyer, J.A., A Guide to the Dead Sea Scrolls and Related Literature (Grand Rapids, MI: Eerdmans 2008).
Fitzmyer, J.A., The Genesis Apocryphon of Qumran Cave 1 (1Q20). A Commentary (Roma: Editrice Pontificio Istituto Biblico 2004).
García Martínez, F., The Dead Sea Scrolls. Study Edition (Leiden – New York – Köln: Brill 1999).
García Martínez, F., The Dead Sea Scrolls Translated. The Qumran Texts in English (Leiden: Brill 1996).
García Martínez, F., Qumran and Apocalyptic Studies on the Aramaic Texts from Qumran (Studies on the Texts of the Desert of Judah 9; Leiden – New York – Köln: Brill 1992). (Crossref)
García Martínez, F. (red.), Testi di Qumran. Traduzione italiana dai testi originali con note (tł. C. Martone) (Brescia: Paideia 1996).
Gesenius, W. – Tregelles, S.P., Gesenius’ Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures (Bellingham, WA: Logos Bible Software 2003).
Grundmann, W. – von Rad, G., “Ἄγγελος, Ἀρχάγγελος”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1964) I, 74–87.
Gryglewicz, F., “Pochodzenie «Reguły Wojny» z Qumran i data jej kompozycji”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 15/1 (1962) 9–18. (Crossref)
Heiser, M.S., Angels. What the Bible Really Says About God’s Heavenly (Bellingham, WA: Lexham Press 2018).
Ibba, G., Qumran. Correnti del pensiero giudaico (III a.C.–I d.C.) (Roma: Carocci 2007).
Iwański, D., „Mieszkanie Boga w niebie według Księgi Czuwających (1 Henoch 14,8–23)”, Collectanea Theologica 79/2 (2009) 101–112.
Iwański, D., Wstawiennictwo aniołów w Księdze Henocha (1 Hen) (Scripta Theologica Thoruniensia 15; Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK 2011).
Jankowski, A., Aniołowie wobec Chrystusa. Chrystocentryczna angelologia Nowego Testamentu , wyd. 2 (Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów 2018).
Klein, H., “The Angel Gabriel According to Luke 1”, Angels. The Concept of Celestial Beings – Origins, Development and Reception (red. F.V. Reiterer – T. Nicklas – K. Schöpflin) (Deuterocaninical and Cognate Literature Yearbook; Berlin – New York: De Gruyter 2007) 313–323.
Kornfeld, W. – Ringgren, H., “ קָדוֹשׁ ”, Theological Dictionary of the Old Testament (Grand Rapids, MI: Eerd mans 2003) XII, 521–545.
Kvanvig, H.S., “The Watcher Story and Genesis. An Intertextual Reading”, Scandinavian Journal of the Old Testament 18/2 (2008) 163–183. (Crossref)
Léon-Dufour, X., Słownik teologii biblijnej (Poznań: Pallottinum 1994).
Liddell, H.G. – Scott, R. – Jones, H.S., A Greek-English Lexicon (Oxford: Clarendon 1996).
Louw, J.P. – Nida, E.A., Greek-English Lexicon of the New Testament. Based on Semantic Domains (New York: United Bible Societies 1996).
Lyons, W.J., “Clarifications Concerning 4Q285 and 11Q14 Arising from Discoveries in the Judean Desert 23”, Dead Sea Discoveries 6/1 (1999) 37–43. (Crossref)
Machiela, D.A., The Dead Sea Genesis Apocryphon. A New Text and Translation with Introduction and Special Treatment of Columns 13–17 (Studies on the Texts of the Desert of Judah 79; Leiden – Boston, MA: Brill 2009). (Crossref)
Mędala, S., Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej (Biblioteka Zwojów. Tło Nowego Testamentu 1; Kraków: Enigma Press 1994).
Milik, J.T., Dziesięć lat odkryć na Pustyni Judzkiej (tł. Z. Kubiak; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1968).
Milik, J.T., Qumran Cave 1 (Discoveries in the Judaean Desert 1; Oxford: Clarendon 1955).
Milik, J.T. (red.), The Books of Enoch. Aramaic Fragments of Qumrân Cave 4 (Oxford: Clarendon 1976).
Molenberg, C., “A Study of the Roles of Shemihaza and Asael in I Enoch 6–11”, Journal of Jewish Studies 35 (1984) 136–146 . (Crossref)
Mosshammer, A.A., Georgii Syncelli Ecloga Chronographica (Leipzig: Teubner 1984). (Crossref)
Muchowski, P., „Formy literackie w piśmiennictwie qumrańskim: problem klasyfikacji”, Qumran. Pomiędzy Starym a Nowym Testamentem (red. H. Drawnel – A. Piwowar) (Analecta Biblica Lublinensia 2; Lublin: Wydawnictwo KUL 2009) 131–138.
Muchowski, P., Komentarze do rękopisów znad Morza Martwego (Biblioteka Zwojów. Tło Nowego Testamentu 7; Kraków: Enigma Press 2000).
Muchowski, P., Rękopisy znad Morza Martwego. Qumran – Wadi Murabba’at – Masada (Biblioteka Zwojów. Tło Nowego Testamentu 5; Kraków: Enigma Press 1996).
Muraoka, T., A Greek-English Lexicon of the Septuagint (Louvain – Paris – Walpole, MA: Peeters 2009).
Newman, B.M., A Concise Greek-English Dictionary of the New Testament (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft – United Bible Societies 2010).
Nickelsburg, G.W.E., 1 Enoch 1. A Commentary on the Book of 1 Enoch. Chapters 1–36; 81–108 (Hermeneia; Minneapolis, MN: Fortress 2001).
Nickelsburg, G.W.E., “Apocalyptic and Myth in 1 Enoch 6–11”, Journal of Biblical Literature 96/3 (1977) 383–405. (Crossref)
Niehr, H., “ מלאך ”, Theological Dictionary of the Old Testament. XVI. Aramaic Dictionary (red. G.J. Botterweck – H. Ringgren) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 2018) 413–415.
Otzen, B., “Michael and Gabriel. Angelological Problems in the Book of Daniel”, The Scriptures and the Scrolls. Studies in Honour of A.S. van der Woude on the Occasion of his 65 Birthday (reds. F. García Martínez – A. Hilhorst) (Leiden – New York – Köln: Brill 1992) 114–124. (Crossref)
Parchem, M., „Nauka o istotach niebiańskich w Księdze Daniela: kontynuacja wcześniejszych tradycji biblijnych oraz nowy wkład do angelologii Starego Testamentu”, Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 21 (2014) 65–86.
Parry, D.W. – Tov, E., The Dead Sea Scrolls Reader. I. Texts Concerned with Religious Law (Leiden – Boston, MA: Brill 2004).
Puech, v., Qumran Cave 4. XXII. Textes araméens, première partie: 4Q529–549 (Discoveries in the Judaean Desert 31; Oxford: Clarendon 2001).
Puech, É., Qumrân Grotte 4. XXVII. Textes araméens, deuxième partie: 4Q550–4Q575a, 4Q580–4Q587 et appendices (Discoveries in the Judaean Desert 37; Oxford: Clarendon 2009).
Rubinkiewicz, R., Apokryfy Starego Testamentu, wyd. 7 (Warszawa: Vocatio 2016).
Rubinkiewicz, R., Eschatologia Hen 9–11 a Nowy Testament (Lublin: RW KUL 1984).
Rubinkiewicz, R., Wprowadzenie do Apokryfów Starego Testamentu (Lublin: RW KUL 1987).
Schultz, B., Conquering the World. The War Scroll (1QM) Reconsidered (Leiden – Boston, MA: Brill 2009). (Crossref)
Sukenik, E.L. (red.), The Dead Sea Scrolls of the Hebrew University (Jerusalem: Hebrew University – Magnes Press 1955).
Tigchelaar, E.J.C., “Working with Few Data: The Relation between 4Q285 and 11Q14”, Dead Sea Discoveries 7/1 (2000) 49–56. (Crossref)
Tiller, P.A., A Commentary on the Animal Apocalypse of 1 Enoch (Society of Biblical Literature. Early Judaism and Its Literature 4; Atlanta, GA: Scholars Press 1993).
Tronina, A., Reguła Zrzeszenia i inne teksty prawne z Qumran. Adnotowany przekład z hebrajskiego 1QS, 1QSa, 1QSb, CD, 1QM (Kraków: Enigma Press 2017).
Tyloch, W., Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym (Warszawa: Książka i Wiedza 2001).
Walsh, M.L., Angels Associated with Israel in the Dead Sea Scrolls. Angelology and Sectarian Identity at Qumran (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 2/509; Tübingen: Mohr Siebeck 2019).
Wenthe, D.O., “The Use of the Hebrew Scriptures in 1QM”, Dead Sea Discoveries 5/3 (1998) 290–319. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-4469-6156
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
