Zapomniany polski biblista ks. Franciszek Ksawery Pawłowski (1807–1876)
Tomasz Nowicki
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1185-9358
Sławomir Zych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-1518-9622
Abstrakt
W artykule została przypomniana osoba żyjącego w l. 1807-1876 ks. Franciszka Pawłowskiego, kapłana diecezji przemyskiej, prałata tamtejszej kapituły katedralnej, profesora i rektora seminarium duchownego w Przemyślu. Ta nietuzinkowa postać, choć doczekała się biogramów między innymi w Polskim Słowniku Biograficznym czy w Encyklopedii katolickiej i znana jest specjalistom, to słabiej kojarzona jest przez szersze grono badaczy i naukowców. Niniejszy artykuł ukazuje przedstawia nie tylko podstawowe dane biograficzne ks. Pawłowskiego, pełnione przez niego funkcje kościelne i naukowe, ale również wskazuje na jego główne zainteresowania badawcze, publikacje z zakresu teologii, biblistyki czy historii Kościoła. Szczególna uwaga została skupiona na najważniejszym dziele omawianego kapłana, czyli czterotomowym Psałterzu z komentarzem do psalmów i lamentacji proroka Jeremiasza, które zostały wydane kilka lat przed śmiercią autora i stanowią niejako jego opus vitae. Dzieło to zostało już przez samego autora dedykowane zainteresowanym Pismem Świętym, zwłaszcza zaś kapłanom i klerykom, przygotowującym się do kapłaństwa. Mimo, że podstawą analizy tekstu biblijnego była Wulgata i jej polskie tłumaczenie ks. Jakuba Wujka z końca XVI wieku, to jednak autor komentarza stosował nowożytną krytykę tekstu, nie stroniąc też od porównań z tekstem greckim i hebrajskim. Komentarz psalmów ks. Pawłowskiego był od początku wysoko oceniany, jako dzieło świadczące o wysokiej erudycji autora i jego wielkiej pracowitości. Należy zaznaczyć, że ks. Franciszek Pawłowski to również historyk, zwłaszcza historyk Kościoła przemyskiego. Drukiem ukazały się jego szkice dotyczących dziejów parafii i klasztorów łacińskiej diecezji przemyskiej, także schematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli, a szczególnie ważne były studium o dziejach, składzie osobowym i uposażeniu Kapituły Katedralnej w Przemyślu opracowane w roku 1853 oraz wydane w 1869 roku dzieło Premislia sacra [Święty Przemyśl czyli seria i czynności biskupów przemyskich rzymskokatolickich]. Za te dokonania został w 1872 r. powołany na członka czynnego Wydziału Historyczno-Filozoficznego nowo utworzonej Akademii Umiejętności w Krakowie. Należy również zaznaczyć, że część publikacji z zakresu biblistyki pozostaje do dzisiaj w rękopisach przechowywanych w bibliotece Kapituły Przemyskiej i cały czas czeka na swoją edycję.
Słowa kluczowe:
ks. Franciszek Pawłowski, archidiecezja (diecezja) przemyska, kapituła katedralna w Przemyślu, psałterz, psalmy Dawida, duchowieństwo przemyskieBibliografia
Archiwalia
Archiv der Universität Wien
M 11, Matrikel der Universität Wien, 1827/1828, Mikrofilm 20, fol. 392.
Th 22, Matricula Facultatis Theologicae, Mikrofilm 79, fol. 98.
Thk 53.15 (1824–1829); 53.16 (1829–1835), Studienkataloge, Mikrofilm 420, 421.
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
Pawłowski F., Liber memorandorum capituli cathedralis r. l. Premisliensis, historicas notitias de origine ac vicissitudinibus eius, porro de fundationibus et personis ad illud pertinentibus continens, e fontibus domesticis et extraneis adornatus (Przemyśl 1853).
Źródła drukowane
Catalogus Universi Cleri Dioecesani Premisliensis tum saecularis tum regularis ritus latini Anno Salutis 1832 ([s.l.]: [s.n.] [1831]).
Kurenda Przemyskiego Konsystorza Biskupiego o. ł. 2 (1869).
Kurenda Przemyskiego Konsystorza Biskupiego o. ł. 6 (1876).
Schematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem Konsystorza przemyskiego obrz. łac. Na Rok 1862 (Jasło: [s.n.] [1861]).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Premisliensis tum saecularis tum regularis ritus latini Anno Salutis MDCCCXXXIII ([s.l.]: [s.n.] [1832]).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis & regularis Dioeceseos ritus latini Premisliensis pro Anno Domini 1874 ( Jasło: [s.n.] 1873).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis & regularis Dioecesis ritus latini Premisliensis pro Anno Domini 1877 ( Jasło: [s.n.] 1876).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis et regularis Dioeceseos Premisliensis ritus latini Anno Domini 1846 (Premisliae: [s.n.] 1845).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis et regularis Dioeceseos Premisliensis ritus latini Anno Domini 1855 (Premisliae: [s.n.] 1855).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis et regularis Dioeceseos ritus latini Premisliensis Anno Domini 1860 (Jasło: [s.n.] [1859]).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis et regularis Dioeceseos ritus latini Premisliensis pro Anno Domini 1862 (Jasło: [s.n.] 1861).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri saecularis et regularis Dioeceseos ritus latini Premisliensis pro Anno Domini 1863 (Jasło: [s.n.] 1862).
Schematismus Universi Venerabilis Cleri tum saecularis tum regularis Dioeceseos Premisliensis ritus latini Anno Salutis MDCCCXXXIV (Premisliae: [s.n.] [1833]).
Schematismus Venerabilis Cleri Dioecesis Premisliensis ritus latini in Annum MDCCCXXXV (Premisliae: [s.n.] 1835).
Schematismus Venerabilis Cleri Dioecesis Premisliensis ritus latini in Annum Salutis MDCCCXXXX (Premisliae: [s.n.] 1839).
Opracowania
Bialic, D., „Pawłowski Franciszek Ksawery”, Polski słownik biograficzny (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1980) XXV, 497–498.
Bielak, W., „Repertorium źródeł do dziejów parafii Wysoka z dawnego archiwum tej parafii sporządzone przez ks. Jana Kwolka w 1915 r.”, Wysoka k. Łańcuta. Studia, szkice i materiały z dziejów parafii i miejscowości (red. A. Szal – S. Zych) (Wysoka: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej 2014) [I], 35–87.
Borcz, H., „Studium biblijne w Seminarium i Instytucie Teologicznym w Przemyślu od roku 1687 do czasów najnowszych”, Resovia Sacra 3 (1996) 159–201.
Federkiewicz, J., „Kapituła przemyska ob. łać. VI (11)”, Kronika Dyecezyi Przemyskiej 9/11 (1909) 593–603.
Federkiewicz, J., „Kapituła przemyska ob. łać. VII (19)”, Kronika Dyecezyi Przemyskiej 12/7–8 (1912) 234–242.
Federkiewicz, J., „Kapituła przemyska ob. łać. VII (21)”, Kronika Dyecezyi Przemyskiej 12/11 (1912) 357–367.
Gigilewicz, E., „Pawłowski Franciszek Ksawery”, Encyklopedia katolicka (Lublin: TN KUL 2011) XV, 164.
Kochowski, W., Historia Seminarium Duchownego Diecezji Przemyskiej obrządku łacińskiego 1687–1895 (oprac. J. Wołczański) (Lwów – Kraków: Wydawnictwo Bł. Jakuba Strzemię Archidiecezji Lwowskiej Obrządku Łacińskiego 2011).
Kupczewska, J., „Biskupa Józefa Sebastiana Pelczara Mój życiorys”, Święty Józef Sebastian Pelczar (1842–1924).
Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Biskup Przemyski (red. A. Kubiś – J. Wołczański) (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej 2005) 21–204.
Kwolek, J., „Archiwa Diecezji Przemyskiej ob. łać.”, Kronika Diecezji Przemyskiej 27/10 (1927) 223–276.
Kwolek, J., Archiwum Diecezjalne przy Kurii Biskupiej ob. łac. w Przemyślu (Włocławek: [s.n.] 1936).
Kwolek, J., „«Przyjaciel Chrześcijańskiej Prawdy». Szkic monograficzny pierwszego polskiego czasopisma teologicznego”, Nasza Przeszłość 43 (1975) 201–236. (Crossref)
Lechicki, C., „Pawłowski Franciszek”, Österreichisches Biographisches Lexikon (Wien: Böhlaus 1977) VII, 371–372.
Motyka, A., Duchowni wyświęceni w łacińskiej diecezji przemyskiej w latach 1788–1834 (Rzeszów: Bonus Liber 2015).
Ochenduszko, T., „Spis absolwentów 1790–2008”, Księga Jubileuszowa Liceum Konarskiego w Rzeszowie 1658–2008 (red. J. Świeboda) (Rzeszów: Collegium Ressoviense 2008) 411–737.
Pawłowski, F., Prałaci i kanonicy Kapituły Katedralnej obrządku łacińskiego w Przemyślu (tł. Z. Trojnar; red. A. Szal – S. Zych) (Przemyśl: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej 2018).
Pawłowski, F., Premislia sacra, sive series et gesta Episcoporum r. l. Premisliensium (Cracoviae: Jaworski 1869).
Pawłowski, F., Psałterz, czyli Księga Psalmów z przydatkiem pieśni biblijnych, które w brewiarzu Rzymskim przychodzą i trenów Jeremiaszowych (Kraków: Wydawnictwo Dzieł Katolickich Władysława Jaworskiego 1872) I–IV.
Pawłowski, F., „Rz. kat. Katedra przemyska”, San 1 (1879) 1; 2 (1879) 1; 7 (1879) 1–2. (Crossref)
Pawłowski, F., „Wiadomości o życiu i pismach ś. Grzegorza Wielkiego, Papieża”, Przyjaciel Chrześcijańskiej Prawdy 5/1 (1837) 39–60; 5/2 (1837) 42–71; 5/3 (1837) 33–58; 5/4 (1837) 38–70.
Pawłowski, F., „Żywot ś. Cypriana, męczennika, biskupa Kartaginy”, Przyjaciel Chrześcijańskiej Prawdy 8/1 (1840) 82–107; 8/2 (1840) 128–147; 8/3 (1840) 34–57; 8/4 (1840) 114–135.
Piech, S.L., Wychować dla Kościoła i państwa. Formacja elity duchowieństwa galicyjskiego w Wiedniu 1775–1918 (Kraków: Unum 2009).
Sarna, W., Biskupi przemyscy obrz. łać. II. 1624–1900 (Przemyśl: Redakcja „Kroniki Dyecezyi Przemyskiej” 1910).
Śliwa, T., „Pawłowski Franciszek Ksawery”, Słownik polskich teologów katolickich (red. H.E. Wyczawski) (Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1982) III, 332–333.
Śliwa, T., „Sylwetki duchownych przemyskich. Ks. Pawłowski Franciszek Ksawery (1807–1876)”, Kronika Diecezji Przemyskiej 63/5–6 (1977) 118–120.
Śliwa, T., „Wybór ks. Franciszka Pawłowskiego do Akademii Umiejętności w Krakowie”, Kronika Diecezji Przemyskiej 63/5–6 (1977) 121–123.
Świeboda, J., „Kolegium, Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie w ujęciu encyklopedycznym 1658–2008”, Księga Jubileuszowa Liceum Konarskiego w Rzeszowie 1658–2008 (red. J. Świeboda) (Rzeszów: Collegium Ressoviense 2008) 13–170.
Wołczański, J., „Korespondencja ks. dr. Jana Kwolka z ks. prof. Janem Fijałkiem za lata 1919–1936”, Rocznik Przemyski 57/1 (2021) 289–420. (Crossref)
Zych, S. – Walicki, B., „Pierwsze polskie czasopismo teologiczne o charakterze naukowym «Przyjaciel Chrześcijańskiej Prawdy» (1833–1840)”, Czasopisma archiwów, bibliotek i muzeów Kościoła katolickiego (red. W.W. Żurek) (Lublin: Wydawnictwo KUL 2014) 233–291.
Prasa
„Kronika. Ks. Pawłowski”, Gazeta Lwowska 66/171 (1876) 3.
„Wiadomości dyecezalne”, Wiadomości Kościelne 4/22 (1876) 223–224.
„Z Przemyśla”, Wiadomości Kościelne 4/22 (1876) 220–222. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-1518-9622
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
