„Sprawiedliwy ginie, a nikt się tym nie przejmuje” (Iz 57,1a) – obraz judejskiej elity w inwektywach Trito-Izajasza (Iz 56–57). Kryzys przywództwa w prowincji Jehud w połowie V wieku przed Chr.
Arnold Zawadzki
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-7827-7881
Abstrakt
Artykuł wykazuje, że Iz 56–57 jest zestawieniem pięciu obrazów (56,1-8; 56,9-12; 57,1-2; 57,3-13; 57,14-21) stworzonych w stylu variatio. Wstęp przedstawia jedno zdanie z Tacyta jako przykład zastosowanej variatio oraz trudu intelektualnej refleksji, jaki czytelnik musi podjąć, by je zrozumieć. Następnie rozbudowana egzegeza Iz 56–57 – łączącą niepowiązane na pozór fragmenty w spójną całość – prowadzi do ukazania sytuacji Jehud w połowie V wieku przed Chr., w przeddzień reformy Nehemiasza. Proroctwo o eunuchu w Iz 56,1-8 jest historyczną aluzją do Nehemiasza i próbą jego uwiarygodnienia. Szereg argumentów wskazuje bowiem, że przez Judejczyków mógł być uważany za eunucha i cudzoziemca (nawet jeśli de facto nim nie był – dostępne źródła nie są jednoznaczne). Otrzymując powołanie, zostaje przygotowany, by stawić czoła kryzysowi społeczno-religijnemu. Jest to głównie kryzys przywództwa: ci, którzy stoją na czele, są zdegenerowani, poddani znieczulicy moralnej, duchowemu otępieniu, pijaństwu, prostytucji i bałwochwalczym praktykom (składanie dzieci w ofiarach, nierząd sakralny, kult Molocha), porównani do niemych psów, nie widzą zbliżającego się zagrożenia. Negatywny obraz elit jest zrównoważony pozytywnymi akcentami: obecnością sprawiedliwych, których śmierć nie jest bezowocna, działalnością środowiska prorockiego i zapowiedzią interwencji Boga przebaczającego i ogłaszającego pokój. Krótkie zakończenie uwypukla doniosłość teologiczną badanych tekstów: inkluzywność, śmierć sprawiedliwego (wypełniona teologią cierpienia zastępczego), świętość ontyczna Boga jako podstawa miłosierdzia oraz natchnienie prorockie jako działalność Boga Stwórcy – to niektóre z teologicznych tematów obecnych w Iz 56–57. Artykuł ma charakter stricte egzegetyczny i opisowy z elementami humanizmu i duchowości.
Słowa kluczowe:
Iz 56–57, Trito-Izajasz, teologiczna inkluzywność, styl variatio, Nehemiasz-eunuch, powołanie Nehemiasza, synowie wiedźmy, Jehud, pasterze Jehud, sprawiedliwyBibliografia
Albertz, R., Storia della religione nell’Israele antico. Dall’esilio ai Maccabei (Introduzione allo studio della Bibbia. Supplementi 23; Brescia: Paideia 2005) II.
Albright, W.F., „A Brief History of Judah from the Days of Josiah to Alexander the Great”, Biblical Archaeologist 9/1 (1945) 1–16. (Crossref)
Avrin, L., Scribes, Script and Books. The Book Arts from Antiquity to the Renaissance (Chicago, IL – London: American Library Association – British Library 1991).
Batten, L.W., The Books of Ezra and Nehemiah (International Critical Commentary; Edinburgh: Clark 1913).
Berges, U., Jesaja 55–66 (Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament; Freiburg: Herder 2022).
Berthélemy, D., Critique Textuelle de l’Ancien Testament (Orbis Biblicus et Orientalis 50/2; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1986).
Blenkinsopp, J., Ezra-Nehemiah. A Commentary (Philadelphia, PA: Westminster 1988).
Blenkinsopp, J., Isaiah 56–66. A New Translation with Introduction and Commentary (Anchor Bible 19B; New Haven, CT – London: Yale University Press 2011).
Briant, P., From Cyrus to Alexander. A History of the Persian Empire (Winona Lake, IN: Eisenbrauns 2002). (Crossref)
Bright, J., A History of Israel (Philadelphia, PA: Westminster 1959).
Brzegowy, T., Księga Izajasza. Rozdziały 40–66 (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 22/3; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2019).
Burnet, J. (red.), Platonis opera (Oxford: Clarendon 1967) II.
Burnside, J.P., The Signs of Sins. Seriousness of Offence in Biblical Law ( Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 364; London – New York: Sheffield Academic Press 2003).
Carter, C.E., The Emergence of Yehud in the Persian Period ( Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 294; Sheffield: Sheffield Academic Press 1999).
Clements, R.E., Isaiah 1–39 (The New Century Commentary; Grand Rapids, MI – London: Eerdmans – Marshall, Morgan & Scott 1980).
Crosby, W.H., Quintus Curtius Rufus. Life and Exploits of Alexander the Great (New York: Appleton 1860).
Dietrich, M. – Loretz, O. – Sanmartín, J., Die Keilalphabetischen Texte aus Ugarit (Neukirchen-Vluyn: Neukirchner Verlag 1976).
Dietrich, M. – Loretz, O. – Sanmartín, J., „Die Ugaritischen Totengeister rpu(m) und die biblischen Rephaim”, Ugarit-Forschungen 8 (1976) 45–52.
Fischer, K.T., (post I. Bekker – L. Dindorf ) – Vogel, F., Diodori bibliotheca historica (Leipzig: Teubner 1906) IV.
Goldingay, J., Isaiah (Understanding the Bible Commentary Series; Grand Rapids, MI: Baker Books 1995).
Grabbe, L.L., Ezra-Nehemiah (London – New York: Routledge 1998).
Grabbe, L.L., A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period. I. Yehud. A History of the Persian Province of Judah (The Library of Second Temple Studies 47; London – New York: Clark 2004).
Heider, G.C., The Cult of Moloch. A Reassessment ( Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 43; Sheffield: JSOT Press 1985).
Henry, R., Photius. Bibliothèque (Paris: Les Belles Lettres 1959) I.
Hercher, R., Claudii Aeliani de natura animalium libri XVII. Varia historia, epistolae, fragmenta (Lipsiae: Teubner 1866) II.
Herdner, A. (red.), Corpus des tablettes en cunéiformes alphabétiques découvertes à Ras Shamra-Ugarit de 1929 à 1939 (Mission de Ras Shamra 10; Paris: Geuthner 1963) I.
Homerski, J., „Nehemiasz – świecki reformator”, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 36/1 (1989) 17–28.
Hossfeld, F.-L. – Zenger, E., Psalms 2. A Commentary on Psalms 51–100 (Heremeneia; Minneapolis, MN: Fortress 2005).
Jacoby, F., Die Fragmente der griechischen Historiker (Leiden: Brill 1958) 3C.
Janowski, B., Anthropologie des Alten Testaments. Grundfragen – Kontexte – Themenfelder (Tübingen: Mohr Siebeck 2019). (Crossref)
Jastrow, M., Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midrashic Literature (Peabody, MA: Hendrickson 2005).
Kelly, B.H., Ezra, Nehemiah, Esther, Job (Layman’s Bible Commentary; Louisville, KY: John Knox Press 1962).
Koehler, L. – Baumgartner, W., Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu (Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa: Vocatio 2008) I–II.
Koestermann, E., Cornelii Taciti Historiae (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Leipzig: Teubner 1957) I.
Koole, J.L., Isaiah III (Historical Commentary on the Old Testament; Leuven: Peeters 2001).
Lipschits, O. – Blenkinsopp, J. (red.), Judah and the Judeans in the Neo-Babylonian Period (Winona Lake, IN: Eisenbrauns 2003). (Crossref)
Marchant, E.C., Xenophontis opera omnia (Oxford: Clarendon Press 1910).
Meyer, E., Die Entstehung des Judentums. Eine historische Untersuchung (Halle a.S.: Niemeyer 1896).
Motyer, J.A., The Prophecy of Isaiah (Leicester: InterVarsity 1993).
Myers, J.M., Ezra-Nehemiah. A New Translations with Introduction and Commentary (Anchor Bible 14; New York et al.: Doubleday 1965). (Crossref)
Neveh, J., „Gleanings of Some Pottery Inscriptions”, Israel Exploration Journal 46 (1996) 44–51.
Niese, B., Flavii Iosephi opera (Berlin: Weidmann 1892) III.
Niskanen, P.V., Isaiah 56–66 (Berit Olam. Studies in Hebrew Narrative and Poetry; Collegeville, MN: Liturgical Press 2014).
Olmstead, A.M., History of Palestine and Syria to the Macedonian Conquest (New York – London: Scribner’s Sons 1931).
Oswalt, J.N., The Book of Isaiah. Chapters 40–66 (New International Commentary on the Old Testament; Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 1998).
Pavlovský, V., „Die Chronologie der Tätigkeit Esdras. Versuch einer neuen Lösung”, Biblica 38 (1957) 275–305, 428–456.
Porten, B., Archives from Elephantine. Life of an Ancient Jewish Military Colony (Berkeley, CA – Los Angeles, CA: University of California Press 1969).
Porten, B. – Yardeni, A. (red.), Textbook of Aramaic Documents from Ancient Egypt (Texts and Studies for Students;
Jerusalem: Hebrew University, Department of the History of the Jewish People – Hebrew University Press 1999).
von Rad, G., Deuteronomio (Antico Testamento 8; Brescia: Paideia 1979).
von Rad, G., Teologia dell’Antico Testamento. I. Teologia delle tradizioni storiche d’Israele (Biblioteca teologica; Brescia: Paideia 1972).
Rainey, A.F., „A Persian Period Seal Impression”, The Ninth Season of Excavation at Tel Harassim (Nahal Barkai) 1998 (red. S. Givon) (Tel Aviv: [nakł. redaktora] 1999) 50✲–53✲.
Rendtorff, R., „Isaiah 56:1 as a Key to the Formation of the Book of Isaiah”, Canon and Theology. Overtures to an Old Testament Theology (Minneapolis, MN: Fortress 1993) 181–189.
Rösel, M., „Tun-Ergehen-Zusammenhang”, Neues Bibel-Lexikon (red. M. Görg – B. Lang) (Zürich: Benziger 2001) III,931–934.
Rudolph, W., Esra und Nehemiah (Handbuch zum Alten Testament 20; Tübingen: Mohr Siebeck 1949).
Schunck, K.-D., Nehemia (Biblischer Kommentar Altes Testament 23/2; Neukirchen-Vlyun: Neukirchen Verlag 2009).
Schutz, S., The Old Testament Speaks. A Complete Survey of Old Testament History and Literature (New York: Harper 1960).
Smart, J.D., History and Theology in Second Isaiah. A Commentary on Isaiah 35,40–66 (Philadelphia, PA: Westminster 1965).
Soggin, J.A., Introduzione all’Antico Testamento (Biblioteca di cultura religiosa 14; Brescia: Paideia 1987).
Stachowiak, L., Księga Izajasza II–III (Pismo Święte Starego Testamentu 9/2; Poznań: Pallottinum 1996).
Steck, O.H., „Beobachtungen zu Jesaja 56–59”, Biblische Zeitschrift 31/2 (1987) 228–246. (Crossref)
Stronk, J.P., „Ctesias of Cnidus, a Reappraisal”, Mnemosyne 60/1 (2007) 25–58. (Crossref)
Tadmor, H., „Judah”, Cambridge Ancient History (red. J. Boardman et al.) (Cambridge: Cambridge University Press 1994) VI, 285. (Crossref)
de Vaux, R., Instytucje Starego Testamentu (tł. T. Brzegowy) (Poznań: Pallottinum 2004).
Volz, P., Jesaja II. Zweite Hälfte. Kapitel 40–66 (Leipzig: Deichert 1932).
Waltke, B.K. – O’Connor, M.P., An Introduction to Biblical Hebrew Syntax (Winona Lake, IN: Eisenbrauns 1990).
Watts, J.D.W., Isaiah 34–66. Revised Edition (Word Biblical Commentary 25; Nashville, TN: Nelson 2005).
Westermann, C., Basic Forms of Prophetic Speech (Louisville, KY: John Knox Press 1991).
Westermann, C., Isaia. Capitoli 40–66 (Antico Testamento 19; Brescia: Paideia 1978).
Whybray, R.N., Isaiah 40–66 (New Century Bible Commentary; Grand Rapids, MI: Eerdmans 1975).
Wilson, N.G., Herodoti Historiae (Oxford: Oxford University Press 2015) II. (Crossref)
Wimmer, F., Theophrasti Eresii opera, quae supersunt, omnia (Paris: Didot 1866).
Wood, B.G., „Did the Israelites Conquer Jericho?”, Biblical Archaeology Review 16/2 (1990) 44–58.
Wróbel, M.S., Księga Ezdrasza. Księga Nehemiasza (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 11; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2016).
Yamauchi, E.M., „Was Nehemiah the Cupbearer a Eunuch?”, Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 92/1 (1980) 132–142. (Crossref)
Zawadzki, A., „Nowe tłumaczenie i interpretacja Iz 55,3–5. Studium egzegetyczno-historyczne”, The Biblical Annals 7/1 (2017) 49–85. (Crossref)
Zawadzki, A., „Mesjaństwo w Ml 3,1–5 i jego deuteronomistyczna korekta – studium egzegetyczno-historyczne”, The Biblical Annals 5/2 (2015) 375–403.
Ziegler, K., Plutarchi vitae parallelae (Lipsiae: Teubner 1971) III/1.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-7827-7881
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
