Obraz Boga w przekazie Czwartej Księgi Machabejskiej
Grzegorz Mariusz Baran
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie , PolskaAbstrakt
The Fourth Book of Maccabees (4 Macc.) ‒ although being a philosophical and rhetorical work that mainly deals with the issue of overcoming passion by means of „pious reason” ‒ contains a number of references to God which have naturally been woven into the corpus of this work. All these references allow one to draw up an image of God present in the mind of the author of 4Macc. It is evident from the analyses, that although 4 Macc. is imbued with the spirit of Greek (Hellenistic) philosophy and literature, the image of God sketched by the author of 4 Macc. is firmly rooted in the Old Testament’s theological tradition. Even the concept of pro,noia, taken directly from Greek philosophy, in 4 Macc. has a close relationship with theology of the Old Testament. This leads to the conclusion that the author of 4 Macc. ‒ in spite of his rooting in the Hellenistic culture ‒ was a pious Jew who, through his work, wanted to strengthen the faith of his brethren.
Słowa kluczowe:
Czwarta Księga Machabejska, Bóg, teologiaBibliografia
Amiot F. – Grelot P., „Władza”, Słownik teologii biblijnej (tłum., oprac. K. Romaniuk) (red. X. Léon-Dufour) (Poznań: Pallottinum, 1994) 1048-1052.
Anderson H., „4 Maccabees. A New Translation and Introduction”, The Old Testament Pseudepigrapha. II. Expansions of the „Old Testament” and Legends, Wisdom and Philosophical Literature, Prayers, Psalms and Odes, Fragments of Lost Judeo-Hellenistic Works (red. J.H. Charlesworth) (ABRL; New York et al.: Doubleday, 1985) 531-564.
Baran G.M., „W Hadesie Homera i Hezjoda. Śmierć i los człowieka po śmierci w wierzeniach archaicznej kultury greckiej”, Roczniki Kulturoznawcze 1 (2010) 175-202.
Baran G.M., „Man as a Mortal being Oriented to Immortality in Philosophical and Theological Thought of the Sages of the Lord: Ecclesiastes and Sirach”, Studia Antyczne i Mediewistyczne 10[45] (2012), 123-138.
Baran G.M., „Echa helleńskich i hellenistycznych wierzeń w Dziejach Apostolskich”, Prekursorzy i twórcy chrześcijańskiej kultury Europy, Fs. A. Eckmann (red. A. Łuka – A. Strycharczuk) (Lublin: TN KUL, 2013) 77-99.
Baran G.M., „«Boże Moce» w obronie narodu żydowskiego w świetle Ksiąg Machabejskich”, Studia Ełckie 15/1 (2013) 51-76.
Baran G.M., „The Jewish Community and the Hellenistic Culture in the Light of the Books of the Maccabees”, Teologia i Człowiek 25/1 (2014) 55-78.
Baran G.M., „Obraz Boga w Pierwszej Księdze Machabejskiej”, The Biblical Annals 4/2 (2014) 355-380.
Baran G.M., „O Bogu Stworzycielu w refleksji filozoficzno-teologicznej greckich ksiąg Starego Testamentu”, Bóg Stwórca (red. A Paciorek et al.) (ScL 6; Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2014) 109-142.
Baran G.M., „Kobiety w kulturze i religii społeczności żydowskiej w świetle Ksiąg Machabejskich”, Studia Ełckie 16/3 (2014) 419-456.
Baran G.M., Życie i śmierć Antiocha IV Epifanesa w przekazach pozabiblijnych i biblijnych. Historia i teologia (Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2015).
Bardski K., „Pequddah i episkopē: w poszukiwaniu biblijnej terminologii dla Bożej Opatrzności”, Warszawskie Studia Teologiczne 19 (2006) 65-82.
Bardski K., „«Pronoia»: filologiczny przyczynek do biblijnej teologii Opatrzności Bożej”, „Bóg jest miłością” (1 J 4,16). Studia dla księdza profesora Józefa Kudasiewicza w 80. rocznicę urodzin (red. W. Chrostowski) (RSB; Warszawa: Vocatio, 2006) 45-55.
Behm J. – Würthwein E., „noe,w etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1967) IV, 948-1022.
Bertram G. et al., „yuch, etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1974) IX, 608-666.
Braun H., „poie,w etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1969) VI, 458-484.
Breitenstein U., Beobachtungen zu Sprache, Stile und Gedankengut des Vierten Makkabäerbuchs (Basel – Stuttgart: Schwabe&Co, 1976).
Bultmann R. – Weiser A., „pisteu,w etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1969) VI, 174-228.
Christensen D.L., Deuteronomy 21:10–34:12 (WBC 6B; Dallas: Word Books, 2002).
Ciecieląg J., Żydzi w okresie drugiej świątyni 538 przed Chr. – 70 po Chr. (Kraków: „Universitas”, 2011).
Dupont-Sommer A., Le Quatrième Livre des Machabées. Introduction, traduction et notes (Bibliothèque de l’Ecole des Hautes Etudes. Section des Sciences Historiques et Philologiques; Paris: H. Champion, 1939).
Foerster W., „kti,zw etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1966) III, 1000-1035.
Foerster W., „se,bomai etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1971) VII, 168-196.
Godlewski Z., „Oto Ja wam daję ducha”. Wpływ i rozwój Ezechielowej idei powrotu do życia z wizji o wysuszonych kościach (37,1-14) w tekście Mt 27,51b-53 (Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 2000).
Grappe C., „De l’intérêt de 4 Maccabées 17.18-22 (et 16.20-1) pour la christologie du NT”, New Testament Studies 46/3 (2000) 342-357.
Grabner-Haider A., „Doksologia”, Praktyczny słownik biblijny (tłum. T. Mieszkowski – P. Pachciarek) (red. A. Grabner-Haider) (Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1995) 263-264.
Grecko-polski Stary Testament. Księgi greckie. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi i indeksem form podstawowych (tłum. M. Wojciechowski) (PSB; Warszawa: Vocatio, 2008).
Grundmann W., „du,namai etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1965) II, 284-317.
Hadas M., The Third and Fourth Books of Maccabees (JAL; New York: Harper & Brothers, 1953).
Halpern B., „Władza królewska i monarchia” (tłum. B. Olszewska), Słownik wiedzy biblijnej (red. pol. P. Pachciarek et al.) (Warszawa: Vocatio, 1996) 800-803.
Herodot, Dzieje (tłum., oprac. S. Hammer) (Warszawa: „Czytelnik”, 2007).
Herrmann J. – Büchsel F., „i[lewj etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1966) III, 300-323.
Jurewicz O., Słownik grecko-polski (Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2000-2001) I-II.
Klauck H.J., 4. Makkabäerbuch (JSHRZ III/6; Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus Gerd Mohn, 1989).
Kleinknecht H. et al., „basileu,j etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1964) I, 564-593.
Kleinknecht H. et al., „qeo,j etc”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1966) III, 65-123.
Kleinknecht H. et al., „ovrgh etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1968) V, 382-447.
Koehler L. – Baumgartner W., The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament (tłum. M.E.J. Richardson) (Leiden – New York – Köln: E.J. Brill, 1994-2000) I-V.
Kraus Reggiani C., 4 Maccabei (Commentario Storico ed Esegetico all’Antico e al Nuovo Testamento 1; Genova: Marietti, 1992).
Ksenofont, Pisma sokratyczne (tłum., wstęp L. Joachimowicz) (BKF; Warszawa: PWN, 1967).
Lemański J., Księga Wyjścia. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (NKB ST II; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2009).
Lemański J., Księga Rodzaju. Rozdz. 1–11. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (NKB ST I/1; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2013).
Léon-Dufour X, „Gniew”, Słownik teologii biblijnej (tłum., oprac. K. Romaniuk) (red. X. Léon-Dufour) (Poznań: Pallottinum, 1994) 286-293.
Liddell E.G. – Scott R. – Jones H.S., Greek-English Lexicon. With a revised supplement (Oxford: Clarendon Press, 1996).
Łach S., Księga Powtórzonego Prawa. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, ekskursy (PŚST II/3; Poznań – Warszawa: Pallottinum, 1971).
Łach S., Księga Psalmów. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, ekskursy (PŚST VII/2; Poznań: Pallottinum, 1990).
Mazur P.S., „Opatrzność (prowidencja)”, Powszechna encyklopedia filozofii (red. A. Maryniarczyk et al.) (Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2006) VII, 826-833.
Mędala S., Ewangelia według świętego Jana. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (NKB NT IV/1; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2010).
Paciorek A., Elementy składniowe biblijnego języka greckiego (Studia Biblica 2; Kielce: Instytut Teologii Biblijnej „Verbum”, 2001).
Paciorek A., Ewangelia według świętego Mateusza. Rozdz. 1–13. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (NKB NT I/1; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2005).
Pawłowski K., „Platońska demonologia oraz nauka o Opatrzności, fatum i losie”, Euhemer 35/3 (1991) 37-50.
Pietkiewicz R., „Wiara w jednego Boga w Księdze Powtórzonego Prawa”, Wierzę w jednego Boga (red. A. Paciorek et al.) (ScL 5; Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2013) 59-73.
Platon, Dialogi (tłum., wstęp, objaśnienia W. Witwicki) (Biblioteka Europejska; Kęty: Wydawnictwo „Antyk”, 1999) II.
Poniży B., Księga Mądrości. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (NKB ST XX; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2012).
von Rad G. – Kittel G., „doke,w etc.”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1965) II, 232-255.
Reale G., Historia filozofii starożytnej. III. Systemy epoki hellenistycznej (tłum. E.I. Zieliński) (Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004).
Redditt P.L., „Concept of «Nomos» in Fourth Maccabees”, Catholic Biblical Quarterly 45/2 (1983) 249-270.
Renehan R., „The Greek Philosophical Background of Forth Maccabees”, Rheinisches Museum für Philologie 115/3 (1972) 223-238.
Rose M., „Names of God in the OT”, The Anchor Bible Dictionary IV, 1001-1011.
Rosik M., „Utrwalenie wiary w jednego Boga na terenach starożytnego Izraela i Judy. Wokół historii i teologii”, Wierzę w jednego Boga (red. A. Paciorek et al.) (ScL 5; Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2013) 75-87.
Rosłon J.W.L., Gramatyka języka greckiego (Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1990).
Sasse H., „aivw,n, aivw,nioj”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich – G. Kittel) (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1964) I, 197-209.
Schowalter D.N., „Wiara” (tłum. T. Mieszkowski), Słownik wiedzy biblijnej (red. pol. P. Pachciarek et al.) (Warszawa: Vocatio, 1996) 794-795.
Septuaginta, czyli Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi i apokryfami (tłum., przypisy i wstęp R. Popowski) (PSB; Warszawa: Vocatio, 2013).
Silva D.A. de, „Exchanging Favor for Wrath: Apostasy in Hebrews and Patron-Client Relationships”, Journal of Biblical Literature 115/1 (1996) 91-116.
Silva D.A. de, 4 Maccabees (Guides to Apocrypha and Pseudepigrapha; Sheffield: Academic Press, 1998).
Stępień T., „Filozoficzne podstawy rozumienia Opatrzności u greckich Ojców Kościoła”, Warszawskie Studia Teologiczne 14 (2001) 97-114.
Stępień T., „Opatrzność Boża w nauce filozofów”, Warszawskie Studia Teologiczne 19 (2006) 9-120.
Suski A., „U źródeł doksologii”, Studia Płockie 2 (1974) 7-16.
Szlaga J., „Imię Boże”, Encyklopedia katolicka (red. S. Wielgus et al.) (Lublin: Wydawnictwo KUL, 1997) VII, 59-62.
Szwarc U., „Struktura literacka a teologia tekstu Pwt 32,1-43”, Roczniki Teologiczne 52/1 (2005) 5-21.
Szymanek E., List do Galatów. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (PŚNT VI/2; Poznań – Warszawa: Pallottinum, 1978).
Vaulx J. de, „Święty”, Słownik teologii biblijnej (tłum., oprac. K. Romaniuk) (red. X. Léon-Dufour) (Poznań: Pallottinum, 1994) 972-977.
Witulski T., „Das Konzept des no,moj im 4 Mac”, Estudios Bíblicos 72/3 (2014) 437-465.
Wojciechowski M., Apokryfy z Biblii greckiej. 3 i 4 Księga Machabejska, 3 Księga Ezdrasza oraz Psalm 151 i Modlitwa Manassesa (RSB 8; Warszawa: Vocatio, 2001).
Ziesler J., „Sprawiedliwość” (tłum. P. Pachciarek), Słownik wiedzy biblijnej (red. pol. P. Pachciarek et al.) (Warszawa: Vocatio, 1996) 715-716.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
