Problematyka żydowska w Biblii księdza Jakuba Wujka z 1599 roku
Studium źródeł
Rajmund Pietkiewicz
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu , PolskaAbstrakt
Autor na podstawie studium tekstów komentarzy i wstępów do Biblii Wujka z 1599 roku wydobywa zawartą w nich wiedzę na temat Żydów i ich języka oraz kreśli obecny w tych tekstach obraz Żydów i ich zwyczajów. Wskazuje na źródła przekazywanych w Biblii Wujka informacji, ocenia je w kontekście sytuacji religijnej w renesansowej Rzeczypospolitej oraz podejmuje próbę określenia zakresu i siły ich oddziaływania na czytelników.
Słowa kluczowe:
Biblia Wujka, Żydzi, przekłady Biblii na język polski, renesansBibliografia
Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu starego w Kościele powszechnym przyjętego na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Kraków: Drukarnia Łazarzowa 1599).
Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Testamentu według łacińskiego przekładu starego w Kościele powszechnym przyjętego na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Wrocław: Drukarnia Akademicka Coll. Soc. Iesu 1740).
Biblia sacra latino-polonica vulgatae editionis auctoritate Sixti V. et Clemantis VIII. Pont. Max. Recognita summariis et notis theologicis, historicis, et chronologicis illustrata secundum exemplar latinum R. P. Thomae Aqu. Erhardi, ord. S. Benedicti Polonicum vero R. P. Jacobi Wuykii, S. J. theologi, reimpressa (Vratislaviae: Typis Academicis 1771).
Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, według łacińskiego przekładu starego, w Kościele powszechnym przyjętego, na polski język znowu z pilnością przełożone [...] (Lwów: Nakładem Bartłomieja Jabłońskiego i Syna 1839-1840).
Biblia. Księgi Starego Testamentu z łacińskiego na język polski przełożone przez Ks. Jakóba Wujka z Wągrowca […] (Lipsk: Nakładem J. Baumgaertnera 1846).
Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu. Na język polski przełożone przez Ks. Jakóba Wujka S. J. […] (Lipsk: Nakładem J. Baumgaertnera 1860).
Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego X. Jakóba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T. J. […] (Wilno: Nakładem i Drukiem Józefa Zawadzkiego 1861-1864) I-IV.
Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług textu łacińskiego Wulgaty, i przekładu polskiego X. Jakóba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T. J. […] (Wilno: Nakładem i Drukiem Józefa Zawadzkiego 1896-1898) I-IV.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług textu łacińskiego Wulgaty. Przekład X. Jakóba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską. Wydanie nowe z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli […] (Warszawa: Michał Glücksberg 1873-1874) I-II.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług teksu łacińskiego Wulgaty. Przekład X. Jakóba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską. Wydanie nowe z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli […] (Warszawa: Nakładem Redakcji „Wędrowca” 1893, 1895).
Ilustrowane Pismo Święte Nowego Testamentu podług tekstu łacińskiego Wulgaty. Przekład X. Jakóba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli […] (Warszawa: Nakładem Redakcji „Wędrowca” 1893).
Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, znowu z łacińskiego i z greckiego na polskie wiernie a szczyrze przełożony i argumentami abo summariuszami każdych ksiąg i rozdziałów i annotacjami po brzegach objaśniony [...] (Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1593).
Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, znowu z łacińskiego i z greckiego na polskie wiernie a szczyrze przełożony [...] (Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1594).
Nowy Pana naszego Jezusa Chrystusa Testament. Przez X. Jakuba Wujka Societatis Jesu na polski język przełożony. I. Cztery Ewangelie […]. II. Listy […] (Chełmno: bez wydawcy 1772).
Nowy Pana naszego Jezusa Chrystusa Testament. Na język polski przełożony przez Ks. Jakóba Wujka S. J. […] (Lipsk: Nakładem J. Baumgaertnera 1844).
Psałterz Dawidów teraz znowu z łacińskiego, z greckiego i z żydowskiego na polski język z pilnością przełożony i argumentami i annotacjami objaśniony [...] (Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1594).
The New Testament of Iesus Christ, Translated Faithfully into English out of the authentical Latin, according the best corrected copies of the same, diligently conferred with the Greeke and other editions in divers languages: With arguments of bookes and chapters, annotations, and other necessarie helpes, for the better understanding of the text, and specially for the discoverie of the corruptions of divers late translations, and for cleering the controversies in religion, of these daies: in the English College of Rhemes (Rhemes: John Fogny 1582).
Inne źródła:
Disputationes Roberti Bellarmini Politiani, Societatis Iesv, De Controversiis Christianae Fidei, Adversus huius temporis Haereticos: Tribus Tomis comprehensae. Primi Tomi. Tertia Controversia Generalis, De Summo Pontifice (Ingolstadii: Sartorius 1587).
Eusebius Hieronymus Stridonensis, De viris illustribus, http://khazarzar.skeptik.net/books/hieronym/viris_l.htm [dostęp: 8.04.2017].
Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses (tł. J. Brylowski) (Źródła wiary; Pelplin: Bernardinum 2018).
„Incipit praefatio sancti Hieronymi presbiteri in Evangelio”, Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem (red. R. Weber i in.) (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft 41994, 2003) 1515-1516.
„Incipit prologus sancti Hieronymi in Libro Regum”, Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem (red. R. Weber i in.) (Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft 41994, 2003) 364-366.
Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej, Nr 5198, Annales Collegii Posnaniensis, t. I, f. 39, Annus l598.
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie) (Scriptores Rerum Polonicarum 7; Kraków: Akademia Umiejętności 1881).
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie) (Scriptores Rerum Polonicarum 10; Kraków: Akademia Umiejętności 1889).
Bednarz M., „Rabb (Rabbus, Rab) Justus”, Polski słownik biograficzny (red. E. Rostworowski i in) (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN 1986) XXIX, 541-543.
Drzymała K., Ks. Stanisław Grodzicki (Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1973).
Drzymała K., „Wpływ ks. Stanisława Grodzickiego T.J. na tłumaczenie „Biblii” ks. Jakuba Wujka T. J.”, Polonia Sacra 4/1 (1951) 71-80.
England, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/5764-england [dostęp: 17.05.2019].
Estreicher K. (red.), Bibliografia polska. IV: R-U. XXXIII: Wil-Y. (Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1916, 1939).
France, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/6262-france#anchor40 [dostęp: 7.02.2019].
Frick D., „Anglo-Polonica. The Rheims New Testament of 1582 and the Making of the Polish Catholic Bible”, The Polish Review 36/1 (1991) 47-67.
Frick D., Polish Sacred Philology in the Reformation and the Counter-Reformation. Chapters in the History of the Controversies (1551-1632) (Modern Philology 123; Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press 1989).
Grzebień L., „Brant (Brand) Jan”, Słownik polskich teologów katolickich (red. H.E. Wyczawski) (Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1981) I, 210-211.
Natoński B., „Łaszcz Marcin”, Polski słownik biograficzny (red. E. Rostworowski i in.) (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo PAN 1973) XVIII, 262-265.
Natoński B., „Radzimiński (Radzymiński) Adrian”, Polski słownik biograficzny (red. E. Rostworowski i in) (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo PAN 1987) XXX, 87-88.
Nicko-Stępień P., „Louvain Edition of the Vulgate and the New Testament in the Translation by Jakub Wujek from 1593 Study of Matthew 16:13-20”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce SI (2017), 147-166.
Nicko-Stępień P., Nowy Testament w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka z 1593 roku. Studium wykorzystania źródeł na przykładzie tekstów Piotrowych (Dys. PWT; Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny 2018).
Nicko-Stępień P., „Wulgata Lowańska a Nowy Testament w przekładzie ks. Jakuba Wujka z roku 1593. Studium Mt 16, 13-20”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 59 (2015) 47-66.
Nicko-Stępień P., Źródła dla komentarza tekstowego Nowego Testamentu w tłumaczeniu Jakuba Wujka z roku 1593. Studium Dz 2, 14–36, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 61 (2017) 235-257.
Piechnik, L., Początki Akademii Wileńskiej 1570-1599 (Dzieje Akademii Wileńskiej 1; Rzym: Institutum
Historicum Societatis Jesu 1984).
Piechnik, L., Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548-1599) (Studia i Materiały do Dziejów Jezuitów Polskich 11; Kraków: WAM – Ignatianum 2003).
Piechnik, L., Próby odnowy Akademii Wileńskiej po klęsce Potopu i okres 1655-1730 (Dzieje Akademii Wileńskiej 3; Rzym: Institutum Historicum Societatis Jesu 1987).
Piechnik, L., Rozkwit Akademii Wileńskiej 1600-1655 (Dzieje Akademii Wileńskiej 2; Rzym: Institutum Historicum Societatis Jesu 1983).
Pietkiewicz R., Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim. I. Od początku do 1638 roku (Poznań: Pallottinum 2016).
Pietkiewicz R., „Jews and their Language in Wujek’s Bible 1599”, Wrocławski Przegląd Teologiczny 26/1 (2018) 9-18.
Pietkiewicz R., „Nowe „pilne weźrzenie” w biblijne przykłady Szymona Budnego”, Abychmy w ten przekład pilnie weźrzeli. Wobec tłumaczenia tekstów dawnych (red. A. Bielak) (Warszawa: Uniwersytet Warszawski 2014) 129-146.
Pietkiewicz R., W poszukiwaniu „szczyrego słowa Bożego”. Recepcja zachodnioeuropejskiej hebraistyki w studiach chrześcijańskich w Rzeczypospolitej doby renesansu (Rozprawy Naukowe PWT 86; Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu 2011).
Poplatek J., „Obecny stan badań nad życiem Jakuba Wujka T.J. i program dalszej pracy”, Polonia Sacra 4/1 (1951) 20-91.
Rubik T., „Czy Jakub Wujek znał angielski? „Nowy Testament” z 1593 roku i angielskie źródło jego paratekstu”, Pamiętnik Literacki 109/4 (2018) 235-250.
Rubik T., „«Grzech bałwochwalstwa jest nie w czynieniu bałwanów albo obrazów»” – przekład Biblii Jakuba Wujka wobec problemu przedstawień kultowych”, Rocznik Przemyski 54/2 (2018) 33-43.
Rubik T., „«Zgromadzenie marnych»” – „«zbór marności»”. Ingerencje cenzorów w Psałterz przekładu Jakuba Wujka, Figura heretyka w nowożytnych sporach konfesyjnych (red. A. Bielak – W. Kordyzon) (Warszawa: Uniwersytet Warszawski 2017) 213-231.
Sikora A.R., „Reedycje Biblii ks. Jakuba Wujka z 1599 roku”, Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego. Artykuły opracowane na podstawie referatów wygłoszonych na sesji naukowej pt. „Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego”, w Poznaniu w dniu 25 października 2012 r. (red. R. Słowiński) (Poznań: PAN 2013) 101-123.
Smereka W., „Wstęp”, „Nowy Testament” w przekładzie Ks. Dr Jakuba Wujka T.J. z roku 1593 (red. W. Smereka) (Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne 1966) VII-XLVIII.
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu
Rajmund Pietkiewicz, born on 19 February 1970 in Oleśnica (Poland), PhD in humanities (bibliology) – the University of Wrocław (2003); PhD in theology (biblical theology) – Pontifical Faculty of Theology in Wrocław (2004); licence in biblical sciences – Pontifical Biblical Institute „Biblicum” in Rome (2008); post-doctoral degree in theology (biblical theology) – Pontifical Faculty of Theology in Wrocław (2012). The Director of the Chair of the Old Testament Exegesis at Pontifical Faculty of Theology in Wrocław. The lecturer of Old Testament Exegesis and Hebrew language. He specialises in the study on biblical translations, especially Polish ones dating back to the period of Reformation and Renaissance. Since September 2014 the Deputy Vice-Chancellor for Academic and Educational Matters at Pontifical Faculty of Theology in Wrocław. The main publications: „In the Search of a Genuine God's Word”. Reception of Western Hebrew Studies in Christian Research in the Polish-Lithuanian Commonwealth of Renaissance period (2011), Biblia Polonorum. The History of the Bible in the Polish Language, vol. 1: From the Beginnings to 1638 (2017); vol. 5: The Millennium Bible (1965-2015) (2015). The last book have received from Committee of Theology of the Polish Academy of Sciences the award “The Book of 2015”.
Licencja
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
