Aluzje literackie w teologicznej ocenie działań arcykapłana Szymona w 1 Mch 14,5
Janusz Nawrot
Uniwersytet im. Adama MickiewiczaWydział Teologiczny , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-2498-5081
Abstrakt
Każda z ksiąg biblijnych odsłania swe orędzie teologiczne w bardzo zróżnicowany sposób literacki. W analizowanym wersecie 1 Mch 14,5 – jak i wszystkich pozostałych w księdze – zastosowany został centon, znany i praktykowany w starożytności gatunek literacki. Łączy w sobie poszczególne sformułowania wersetów wcześniejszych ksiąg starotestamentowych budując własne przesłanie teologiczne. W ten sposób powstaje aluzja intertekstualna, której fundamentem jest całkowita zgodność treściowa wersetów 1 Mch z przywoływanymi zwrotami. Zasadnicze znaczenie posiada literacki kontekst decydujący o doborze aluzji. On bowiem wpływa na teologiczną nośność samych wersetów i to, co proponują one ze swej treści dla skonstruowania nowego orędzia. Aluzje odsłaniają rzeczywisty sens opisywanych wydarzeń w kontekście teologicznym. Odkrycie właściwej intencji hagiografa pozwala czytelnikowi poprawnie ocenić postępowanie poszczególnych bohaterów, w tym przypadku Szymona Machabeusza, arcykapłana Żydów z okresu powstania machabejskiego.
Słowa kluczowe:
Szymon Machabeusz, powstanie machabejskie, Pierwsza Księga Machabejska, Stary Testament, centon, aluzja intertekstualnaBibliografia
Bailly, A., Dictionnaire grec-français, wyd. 26 (Paris: Hachette 1963).
Ben-Porat, Z., „The Poetics of Literary Allusion”, Poetics and Theory of Literature – A Journal for Descriptive Poetics and Theory of Literature 1 (1976) 105–128.
Block, D.I., The Book of Ezekiel. Chapters 25–48 (New International Commentary on the Old Testament; Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 1998).
Cullhed, S.S., Proba the Prophet. The Christian Virgilian Cento of Faltonia Betitia Proba (Leiden – Boston, MA: Brill 2015).
Dahood, M., Psalms. III. 101–150. A New Translation with Introduction and Commentary (Anchor Bible 17A; New York: Doubleday 1970).
Day, J., God’s Conflict with the Dragon and the Sea. Echoes of a Canaanite Myth in the Old Testament (Cambridge – London: Cambridge University Press 1988).
Głowiński, M., „O intertekstualności”, Pamiętnik Literacki 77/4 (1986) 75–100
Goldingay, J., Psalms (Baker Commentary on the Old Testament Wisdom and Psalms; Grand Rapids,
MI: Baker Academic 2008) III
Górski, K., „Aluzja literacka”, Problemy teorii literatury (red. H. Markiewicz) (Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum 1987) I, 314–338.
Grzenia, J., „Cytat a aluzja literacka”, Z problemów współczesnego języka polskiego (red. A. Wilkoń – J. Warchala) (Katowice: Uniwersytet Śląski 1993) 107–117.
Grzenia, J., „Funkcje aluzji literackiej na przykładzie poezji Jarosława Marka Rymkiewicza”, Język Artystyczny 7 (1990) 79–92.
Hartman, L.F. – Di Lella, A.A., The Book of Daniel. A New Translation with Introduction and Commentary (Anchor Bible 23; New York et al.: Doubleday 2005).
Hermerén, G., „Intencja a interpretacja w badaniach literackich”, Pamiętnik Literacki 68/4 (1977) 353–381.
Koehler, L. – Baumgartner, W. – Stamm, J.J. (red.), Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu (Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa: Vocatio 2008).
Lamarcchia, R., „Metro e ritmo nella Medea di Osidio Geta”, Studi italiani di filologia classica 30 (1958) 175–206.
Lemański, J., Księga Rodzaju. Rozdziały 11,27–36,43. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 1/2; Częstochowa; Edycja Świętego Pawła 2014).
Mathews, K.A., Genesis 11:27 – 50:26. An Exegetical and Theological Exposition of Holy Scripture (New American Commentary 1B; Nashville, TN: Broadman & Holman 2005).
McGill, S., Virgil Recomposed. The Mythological and Secular Centos in Antiquity (Oxford – New York: Oxford University Press 2005).
McLay, R.T., “The Old Greek Translation of Daniel IV-VI and the Formation of the Book of Daniel”, Vetus Testamentum 55/3 (2005) 304–323.
Miller, G.D., “Intertextuality in Old Testament Research”, Currents in Biblical Research 9/3 (2010) 283–309.
Miller, S.R., Daniel. An Exegetical and Theological Exposition of Holy Scripture (New American Commentary 18; Nashville, TN: Broadman & Holman 1994).
Nawrot, J., „Dlaczego oni zwyciężają? Teologiczna ocena judejskiej kampanii Antiocha V Eupatora w 1 Mch 6,47–54”, Studia Gnesnensia 31 (2017) 85–104.
Nawrot, J., Pierwsza Księga Machabejska. Rozdziały 1,1–6,16 (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 14/1; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2016).
Nawrot, J., Pierwsza Księga Machabejska. Rozdziały 6,17–16,24. (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 14/2; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2020).
Okáčová, M., „Centones: Recycled Art Or The Embodiment of Absolute Intertextuality?”, http://www.kakanien.ac.at/beitr/graeca_latina/MOkacova1.pdf [dostęp: 18.06.2020].
Parchem, M., Księga Daniela (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 26; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2008).
Phillips, J., Exploring the Book of Daniel. An Expository Commentary (The John Phillips Commentary Series; Grand Rapids, MI: Kregel Publications 2004).
Podsiad, A. – Więckowski, Z. (red.), Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych dla studiujących filozofię chrześcijańską (Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1985).
Przybyszewski, S., „Semantyczna i syntaktyczna analiza leksemu aluzja”, Prace Językoznawcze 10 (2008) 187–200.
Pucci, J.M., The Full-Knowing Reader. Allusion and the Power of the Reader in the Western Literary Tradition (New Haven, CT: Yale University Press 1998).
Rondholz, A., The Versatile Needle. Hosidius Geta’s Cento “Medea” and Its Tradition (Berlin – Boston, MA: De Gruyter 2012).
Sommer, B.D., A Prophet Reads Scripture. Allusion in Isaiah 40–66 (Stanford, CA: Stanford University Press 1998).
Steinmann, A.E., Genesis. An Introduction and Commentary (Tyndale Old Testament Commentaries; Nottingham: Inter Varsity Press Academic 2019).
Szajnert, D., „Intencja i interpretacja”, Pamiętnik Literacki 91/1 (2000) 7–42.
Walton, J.H. – Walton, J.H., Demons and Spirits in Biblical Theology. Reading the Biblical Text in Its Cultural and Literary Context (Eugene, OR: Cascade Books 2019).
Wojciechowski, M. (tł. i red.), Apokryfy z Biblii greckiej. 3 i 4 Księga Machabejska, 3 Księga Ezdrasza, oraz Psalm 151 i Modlitwa Manassesa (Rozprawy i Studia Biblijne 8; Warszawa: Vocatio 2001).
Uniwersytet im. Adama MickiewiczaWydział Teologiczny https://orcid.org/0000-0002-2498-5081
Licencja
- Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., Autor publikacji udziela Wydawcy czasopisma „The Biblical Annals” niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z składanego do publikacji Utworu przez czas nieokreślony na nieograniczonym terytorium na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalenia Utworu, zwielokrotnienia Utworu dowolną techniką (w tym m.in. drukiem oraz w formie zapisu elektronicznego) na wszelkich znanych nośnikach (w tym m.in. informatycznych, elektronicznych i poligraficznych) oraz we wszelkich systemach informatycznych (szczególnie typu Internet);
b) w zakresie wprowadzenia Utworu do pamięci komputera, rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu, wprowadzenia do obrotu Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
c) w zakresie publicznego wykonania, odtwarzania, wystawiania i wyświetlania Utworu, użyczaniu, najmu i dzierżawy Utworu oraz egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu;
d) w zakresie udostępniania, wprowadzanie do obrotu i rozpowszechniania Utworu i egzemplarzy zwielokrotnienia Utworu za pośrednictwem sieci informatycznych, w szczególności typu Internet, w tym promocji lub reklamy Utworu, czasopisma lub Wydawcy. - Ponadto, Autor nieodpłatnie zezwala Wydawcy na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami Utworów.
- Wydawca może udzielać sublicencji.
- Osoby trzecie z Utworów oraz z innych materiałów zawierających lub powstałych w oparciu o Utwory mogą korzystać zgodnie ze wzorcem licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 (znanej również jako CC-BY).
