Dlaczego polityka okalecza rozmowę. Pesymistyczna analiza porównawcza z optymistyczną konkluzją

Iwona BARWICKA-TYLEK

Katedra Historii Doktryn Politycznych i Prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński, ul. Bracka 12, Kraków , Polska

Abstrakt

Współczesny dyskurs polityczny chętnie odwołuje się do dialogu i rozmowy jako ważnego – jeśli nie najważniejszego – fundamentu zdrowej demokracji. Dążenie do poprawy komunikacji między władzą publiczną a obywatelami, a także między samymi obywatelami, stanowi podstawę wielu praktycznych innowacji demokratycznych. Autorka artykułu przyjmuje perspektywę historyczną, by zwrócić uwagę na jedną z istotnych przeszkód w prowadzeniu rzeczywistego dialogu demokratycznego: na utratę kompetencji dialektycznych. Analizuje przyczyny tego zjawiska, odwołując się do starożytnych debat filozoficznych dotyczących roli słowa w polityce.
Od czasów antycznych dialektyka postrzegana była jako sztuka mądrej rozmowy. Już wówczas jednak toczył się spór między filozofami, dostrzegającymi użyteczność dialektyki wyłącznie jako jednej z metod docierania do prawdy, a sofistami, dla których dialog stanowił przede wszystkim narzędzie twórczej manipulacji opiniami innych. Z czasem swoistość dialektyki i jej polityczna wartość uległy zapomnieniu, a dialog stał się rozmową okaleczoną (mową pozbawioną ważnego przedrostka „roz-”) i sprowadzoną co najwyżej do możliwości swobodnego artykułowania partykularnych poglądów i interesów, które dzięki instytucjom i procedurom demokratycznym konkurują w walce o władzę bez możliwości zdominowania i uciszenia głosów alternatywnych. Zawarte w artykule rozważania prowadzą do wniosku, że wiarygodne połączenie dialogu i demokracji wymaga zrozumienia natury opinii dialektycznych zaangażowanych w rozmowę polityczną i odpowiedzialnego wykorzystania metody dialektycznej (w formule zaproponowanej przez Arystotelesa).

Słowa kluczowe:

demokracja, dialog, dialektyka, retoryka, postprawda