Myślenie (cogito) czy poznanie (cognosco)? Epistemologia tomistyczna w sercu etyki Tadeusza Stycznia

Piotr DUCHLIŃSKI

Katedra Etyki Ogólnej i Stosowanej, Instytut Filozofii, Wydział Filozoficzny, Akademia Ignatianum, ul. Kopernika 26, 31-501 Kraków , Polska

Abstrakt

Autor artykułu, komentując tekst Tadeusza Stycznia Być osobą to przekraczać siebie. O antropologii Karola Wojtyły, dokonuje rekonstrukcji założeń epistemicznych, które Styczeń przejął z tomistycznej tradycji badawczej rozwijanej w środowisku lubelskiej szkoły filozoficznej. Koncentruje się zwłaszcza na kluczowym dla tej tradycji założeniu eksponującym różnicę między cogito a cognosco. Założenie to Styczeń uczynił fundamentem epistemologicznym swojej teorii etycznej. Umożliwiło mu ono sformułowanie określonych tez (epistemologicznych i metafizycznych) dotyczących powinności i normatywności. W końcowej części artykułu przedstawiono uwagi polemiczne. Autor uzasadnia pogląd, że Styczeń przyjmował pewien obraz świata, który warunkował akceptację określonych tez epistemologicznych dotyczących prymatu cognosco wobec cogito oraz tez etycznych odnoszących się do struktury poznania normatywnej pozycji osoby ludzkiej. Na podstawie przeprowadzonych analiz autor wyprowadza wniosek, że fakty moralne mają niewielką zdolność wpływania na akceptację teorii etycznej. O akceptacji tej decyduje przede wszystkim obraz świata, którego heurystyczna funkcja polega na tym, że podpowiada on etykowi, jakie fakty ma przyjąć, a jakie odrzucić, które fakty są oczywiste, a które takie nie są oraz które możemy poznać dzięki intuicyjnym wglądom, a które możemy rozumowo wyprowadzić z innych faktów. Akceptacja określonych obrazów świata często związana jest z manifestacją tak zwanego poznawczego konserwatyzmu.

Słowa kluczowe:

etyka, etyka polska, Tadeusz Styczeń, poznanie, tomizm, personalizm, godność, natura ludzka, wartości, fakty moralne