Ku pozytywnej konkurencji i solidarności społecznej. Wartości i normy etyczne w gospodarce wolnorynkowej

Włodzimierz KACZOCHA

Europejska Wyższa Szkoła Biznesu, Al. Niepodległości 6, 61-874 Poznań, Polska , Polska

Abstrakt

W części pierwszej artkułu zaprezentowano stanowisko ekonomii neoklasycznej (tzw. ekonomii głównego nurtu) uzasadniające autonomię gospodarki i wolnego rynku w stosunku do etyki, polityki i państwa. Przedstawiono Elaine Sternberg koncepcję „czystego biznesu”, w której autorka, zgodnie z założeniami ekonomii głównego nurtu, przyjmuje, że celem działalności gospodarczej jest maksymalizacja zysku, i cel ten interpretuje jako wartość oraz normę etyczną. Opozycyjne stanowisko sformułowali twórcy ekonomii instytucjonalnej i neoinstytucjonalnej, głosząc pogląd, że gospodarka rozwija się w kontekście kultury i w powiązaniu z etyką. Współtwórca tego nurtu James M. Buchanan pisze, że człowiek tworzący gospodarkę musi jako jednostka dokonać swoistego skoku moralnego, przekroczyć swoje egoistyczne interesy. John K. Galbraith dowodzi z kolei, że wolny rynek kontrolowany jest przez społeczne „siły przeciwważne”, między innymi przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego. W oparciu o te poglądy Lynn S. Paine opracowała zasady „pozytywnej konkurencji”. W części drugiej artykułu przedstawiono stanowisko papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka dotyczące rozwoju gospodarki, w tym ich interpretację wartości solidarności, sprawiedliwości oraz wolności jako aksjologicznych podstaw działalności gospodarczej osób oraz instytucji. Omówiono szczegółowo poglądy Franciszka, który krytykuje założenia ekonomii głównego nurtu oraz „paradygmat technokratyczny” przyjmowany w środowiskach ekonomistów i technokratów dążących do maksymalnej eksploatacji przyrody. Przedstawiono również głoszone przez wymienionych papieży zasady, cnoty i normy moralne dotyczące celów rozwoju gospodarki oraz działania podmiotów (osób) na wolnym rynku. W zakończeniu zawarto uwagi krytyczne autora wobec ekonomii neoklasycznej oraz uzasadnienie respektowania w działalności gospodarczej reguł pozytywnej konkurencji, a także nauczania społecznego wypracowanego przez Kościół katolicki.

Słowa kluczowe:

ekonomia neoklasyczna, ekonomia neoinstytucjonalna, czysty biznes, siły przeciwważne, pozytywna konkurencja, paradygmat technokratyczny, etyka wolnego rynku, solidaryzm społeczny, społeczne nauczanie Kościoła katolickiego