Jak zrozumieć Drugiego? Bachtin i Habermas

Magdalena SAGANIAK

Zakład Metodologii Badań Literackich, Instytut Filologii Polskiej, Wydział Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa , Polska

Dorota CHABRAJSKA

Instytut Jana Pawła II, Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin , Polska

Abstrakt

Artykuł prezentuje porównawcze ujęcie zagadnienia dialogu w pracach Jürgena Habermasa Teoria działania komunikacyjnego i Michaiła Bachtina Problem tekstu. Próba analizy filozoficznej. Teksty te łączy zasada prowadzenia rozumowania zmierzającego od wyjaśnienia warunków porozumienia do intersubiektywnego lub obiektywnego pojmowania świata. W obu tekstach podjęto próbę określenia pojęcia logosu na podstawie analizy aktów mowy i komunikacji oraz osadzenia dialogu w rzeczywistości życia społecznego, rozumianego jako intersubiektywna sfera otwartej, dynamicznej równowagi między wolnością indywiduum a wspólnotą. Porównanie zmierza do wykazania zasadniczej różnicy, jaka dzieli obu myślicieli, zwłaszcza co do sposobu ujęcia relacji między subiektywnością a obiektywnością w akcie mowy. Różnica owa wynika stąd, że Habermas osadza swoje myślenie w hipotezie racjonalności rozwijającej się w kulturze ludzkiej, zdolnej do weryfikacji własnych zasad i fundującej możliwość rozmowy, argumentowania i porozumienia, Bachtin natomiast rozwija filozofię czynu, ujmując wypowiedziane słowo jako niepowtarzalny czyn. Racjonalność staje się dla Bachtina tylko jednym z wymiarów odpowiedzialności, obejmującej całą działalność człowieka.

Słowa kluczowe:

Jürgen Habermas, Michaił Bachtin, dialog, porozumienie, akt mowy, komunikacja, racjonalność, wolność, odpowiedzialność, kultura, Lebenswelt