„Mistrz spotkania i rozmowy”. Fenomen dialogu w kazaniach ks. Józefa Tischnera

Jerzy SIKORA

Katedra Polskiej Literatury Współczesnej i Krytyki Literackiej, Instytut Filologii Polskiej, Wydział Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, Polska , Polska

Abstrakt

Artykuł ukazuje kazania ks. Józefa Tischnera jako zjawisko językowe funkcjonujące w obszarze komunikacji literackiej i homiletycznej. Autor tekstu koncentruje się na obecnym w kaznodziejskich wypowiedziach filozofa fenomenie rozmowy, ujmując go w kategoriach głównych struktur komunikacyjnych: nadawcy – komunikatu – odbiorcy oraz relacji między nimi. Tischner przywiązywał wielką wagę do dwóch wymiarów kazania: dialogu oraz spotkania. Uważał, że słowo stanowi klucz do spotkania z Bogiem i człowiekiem. Jako mistrz słowa mówionego, wykazywał twórcze podejście do języka. Głosząc homilie, starał się nie tracić bezpośredniej łączności z odbiorcami, formę i treść dyskursu dostosowywał do ich potrzeb i możliwości. Traktował słuchacza jako współtwórcę kaznodziejskiego komunikatu. W swoich wypowiedziach często stawiał pytania, formułował problemy, by razem ze słuchaczami poszukiwać ich rozwiązania. W ten sposób aktywizował odbiorców, skłaniał ich do przemyśleń. Tischner wskazywał na wyjątkową rolę kazania podczas Mszy Świętej sprawowanej dla dzieci oraz na odmienność tego rodzaju kazania od homilii adresowanych do dorosłych – mówiąc do dzieci, preferował formę dialogu. W homiliach dialogowanych starał się wczuwać we właściwy dzieciom sposób myślenia i postrzegania świata oraz w dziecięcą hierarchię wartości, odpowiednio dostosowując sposób przekazu Ewangelii. Kaznodziejstwo Tischnera ma charakter interwencyjny, a zarazem nacechowane jest aksjologicznie. Ponadto poszerzył on formułę gatunkową kazania o folklorystyczne formy wypowiedzi, często też posługiwał się formą gawędy – zwłaszcza w kaznodziejskich narracjach głoszonych w dialekcie podhalańskim.

Słowa kluczowe:

Józef Tischner, kaznodziejstwo, fenomen rozmowy, dialog, spotkanie, język