Makbet, Prorok, Borys Godunow. Studium obłąkańczej tyranii w operze dziewiętnastowiecznej

Ryszard Daniel GOLIANEK

Instytut Muzykologii, Wydział Nauk o Sztuce, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Uniwersytetu Poznańskiego 7, 61-614 Poznań , Polska

Abstrakt

Wskutek rewolucji francuskiej, wymierzonej głównie w środowisko władzy, nastąpił zasadniczy przełom w problematyce dzieł operowych: zerwano z tematami mitologicznymi i zastąpiono je odniesieniami do aktualnych wydarzeń lub wątkami z nowszej historii. W dziewiętnastym wieku w dziełach operowych zaczęły dominować kwestie napięć społecznych na linii władza–lud, a na typ dramaturgii utworów zaczęła wpływać bieżąca sytuacja. Przełożyło się to też na krytyczny sposób prezentowania przedstawicieli władzy w dziełach operowych. Wśród rozmaitych portretów władców, jakie można spotkać w teatrze muzycznym tego czasu, wyróżnia się grupa utworów, których tematyka ogniskuje się wokół nieposkromionej żądzy władzy, doprowadzającej do bezwzględnej tyranii, przemocy i terroru. W celu prześledzenia i analizy tego nurtu wybrano trzy dzieła – opery: Makbet (1847) Giuseppe Verdiego, Prorok (1849) Giacoma Meyerbeera oraz Borys Godunow (1874) Modesta Musorgskiego – stworzone w dziewiętnastym wieku w różnych krajach europejskich (Włoszech, Francji i Rosji). Mimo różnic kulturowych między tymi krajami oraz ich odmiennej sytuacji polityczno-społecznej ujęcie problemu władzy opresyjnej oraz typ kreacji głównego bohatera wydają się w omawianych utworach zaskakująco zbieżne i łączą się z zastosowaniem analogicznych środków dramaturgii muzycznej i teatralnej. W każdym z analizowanych dzieł główny bohater jest postacią tytułową, której dążenie do władzy uruchamia działania ekstremalne. W analizie problematyki wzięto pod uwagę przyczyny i źródła takiej postawy bohaterów, zakres ich władzy, narastanie stosowanej przez nich przemocy i społeczne oraz psychologiczne jej skutki; przeanalizowano także środki muzyczne służące przedstawieniu tych zagadnień.

Słowa kluczowe:

opera dziewiętnastowieczna, tyrania, charakterystyka muzyczna