Rozpad władzy jako konsekwencja upadku mitologii. Obrazy końca systemu komunistycznego w korespondencji Jerzego Giedroycia i Witolda Wirpszy z lat 1981-1985

Dariusz PAWELEC

Instytut Literaturoznawstwa, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski, pl. Sejmu Śl. 1, 40-032 Katowice , Polska

Abstrakt

Szkic dokumentuje odnotowane w korespondencji Jerzego Giedroycia z Witoldem Wirpszą okoliczności agonii władzy komunistycznej, procesu, który obejmował rozłożony na dekady upadek legitymizującej ją mitologii. Autor tekstu bada, w jaki sposób w poddawanych analizie listach znajduje potwierdzenie teza Leszka Kołakowskiego, postawiona w eseju Śmierć bogów, iż „kryzys świadomości komunistycznej nie powstaje w wyniku nowej wiedzy o świecie, ale z upadku mitologii, która tej wiedzy nadaje kształt”. Obydwaj respondenci, w otwartym i prowadzonym z dystansu do krajowych okoliczności (z Berlina i Paryża) dialogu, w przytaczanych przez siebie informacjach i domysłach, dostarczają argumentów ilustrujących degenerację i procesy rozpadu władzy komunistycznej nie tylko w Polsce, ale w całym imperium sowieckim. Autor szkicu wydobywa z korespondencji przede wszystkim ujawniane przez respondentów okoliczności rozsypywania się systemu umysłowej i moralnej organizacji wiedzy, w którym niewygodne dla władzy fakty znajdują wytłumaczenie w zespole mitów ideologicznych. W obfitej wymianie poglądów redaktora naczelnego paryskiej „Kultury” z współpracującym z pismem wybitnym poetą i eseistą dochodzi do głosu świadomość coraz bardziej pozornego wspierana się komunistycznej władzy na fundamencie mitologicznym. Lektura listów, bogatych w analizy politologiczne oraz polemiki wokół dzieł literackich i sposobu rozumienia bieżących wydarzeń, odsłania związek tych świadectw epistolarnych z ich kontekstem historycznym (okresem stanu wojennego), ale ukazuje też obecną w nich perspektywę retoryczną. Autor szkicu śledzi podporządkowanie dyskursu faktograficznego w listach Giedroycia i Wirpszy technikom figuratywnym. Przenikliwie zarejestrowany przez nich obraz rozpadu władzy komunistycznej można zaś odczytywać w konwencji realizmu figuralnego.

Słowa kluczowe:

Witold Wirpsza, Jerzy Giedroyc, system komunistyczny, mitologia, zespół mitów ideologicznych, Solidarność, stan wojenny, „Kultura”, rozpad imperium sowieckiego