Język i działanie. Performatywność słowa według Karola Irzykowskiego

Maria GOŁĘBIEWSKA

Zespół Filozofii Kultury, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa , Polska

Abstrakt

Tekst dotyczy zagadnień performatyki, które można wskazać w zróżnicowanym dorobku Karola Irzykowskiego – pisarza, publicysty, krytyka literackiego, teatralnego i filmowego, teoretyka literatury i filmu. Celem tekstu jest analiza tez Irzykowskiego dotyczących działania językowego, które wyprzedzają refleksję Johna L. Austina. Punktem wyjścia analiz jest Austinowska teoria aktów mowy jako performatywnych działań językowych. Ze względów chronologicznych trudno jest przypisywać Irzykowskiemu głoszenie poglądów Austina i stosować termin „performatyka” wprost do wypowiedzi polskiego pisarza. Można jednak odnaleźć zbieżność koncepcji Austina z tezami polskiego pisarza i odsłonić w jego dorobku aspekty performatywne, czyli „performatywność”. Performatywność jako cecha może być przypisywana rozmaitym aktom wypowiadania się i wyrażania podmiotu, dokonywanym nie tylko w języku, ale także w innych systemach znakowych. Koncepcja Austina pozwala uporządkować wielowątkowy dorobek Irzykowskiego, w szczególności wpisane weń założenia i tezy dotyczące roli języka i innych systemów semiotycznych (obrazu malarskiego, filmowego, gestu teatralnego). Irzykowski w zróżnicowany sposób charakteryzuje działanie za pomocą słowa w codziennej komunikacji, w polityce i edukacji, w publicystyce i krytyce, w dramaturgii, prozie i poezji. Jego główny performatywny postulat dotyczył nowatorskiego podejścia do języka przy zachowaniu jego zrozumiałości w codziennym użyciu.

Słowa kluczowe:

performatywność, działanie, język, znak, wypowiadanie, wyrażanie