Mówiące ciało. Przedstawienia cielesności w polskim dramacie współczesnym

Ewa WĄCHOCKA

Instytut Nauk o Kulturze, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski, ul. Uniwersytecka 4, 40-007 Katowice , Polska

Abstrakt

Artykuł podejmuje problematykę ciała w najnowszym dramacie polskim, której ożywienie w ostatnich kilku dekadach związane jest zarówno z eksploracją nowych tematów, jak i z przemianami pisarskich strategii oraz środków wyrazu. W nawiązaniu do koncepcji Maurice’a Merleau-Ponty’ego, Paula Ricoeura, Richarda Shustermana, Marka Johnsona czy Arnolda Berleanta, przedmiotem refleksji uczyniono – znajdujące odbicie we współczesnej polskiej twórczości dramatycznej – immanentne uwarunkowania cielesnej konstytucji człowieka, takie jak: choroba, dolegliwości somatyczne i psychosomatyczne blokady, śmierć, ale także percepcyjne, a właściwie estetyczne doznanie (poznanie) świata za pomocą zmysłów. Doświadczenia te najmocniej odzwierciedlane są w języku, często manifestującym cielesny charakter istnienia dzięki różnego rodzaju innowacyjnym zabiegom, dlatego język tekstów dramatycznych jest dyskursem mówiącego ciała. Analizując sztuki Zyty Rudzkiej, Mariusza Bielińskiego, Szymona Bogacza i Artura Pałygi, autorka wskazuje, że akt mowy w nowym dramacie staje się wydarzeniem otwartym na opowieść ciała: jego niedoskonałość, emocjonalność, hamulce i potrzeby, odciśnięte w nim społeczne i kulturowe inskrypcje. Mówienie jest do głębi subiektywne, a soma i sema współgrają ze sobą, tworząc tkankę cielesnego sensu. Porównanie odmiennych poetyk autorskich pozwala zarazem dostrzec szerszy, ponadjednostkowy horyzont somatycznej narracji. Reprezentacja cielesności stanowi dla dramatopisarzy punkt wyjścia i podstawę diagnozowania kondycji człowieka we współczesnym świecie. Wpisane w system biologicznych uwarunkowań, ciało ma wymiar etyczny i estetyczny, a niekiedy – jak w twórczości Bielińskiego – otwiera (się) na wymiar metafizyczny.

Słowa kluczowe:

doświadczenie somatyczne, język mówiącego ciała, akt mowy, estetyczne doznanie/poznanie świata, etyczny i estetyczny wymiar ciała