Wolność współczesnej kobiety. Wizerunki ekranowych bohaterek konkursu głównego Festiwalu Filmowego Cannes 2022. Ujęcie międzykulturowe

Mariola MARCZAK

Abstrakt

Posługując się kategorią wolności, rozumianej jako doświadczenie wewnętrzne i aktualizującej się w woli i działaniu, autorka analizuje przedstawienia kobiet w filmach, które zostały zaprezentowane w konkursie głównym Festiwalu Filmowego Cannes 2022. Stanowią one jej zdaniem reprezentatywną próbkę światowej twórczości audiowizualnej. Wstępna analiza ilościowa ukazuje, że obecność kobiet jako bohaterek filmów jest niemal taka sama, jak obecność mężczyzn, a wolność stanowi temat występujący niemal we wszystkich filmach, których bohaterkami są kobiety. Do analizy charakteru ograniczeń wolności kobiet zastosowano wprowadzone przez Arthura Schopenhauera rozróżnienie wolności fizycznej, intelektualnej oraz moralnej. Pozwala ono na charakterystykę przeszkód, które wolność ograniczają. Przeszkody o charakterze fizycznym w społeczeństwach Zachodu mogą ograniczać wolność kobietom-imigrantkom. Kobiety z kręgu kultury islamu doznają ograniczeń wolności o charakterze fizycznym, intelektualnym i moralnym. Krępowana bywa ich wolność osobista, ich podmiotowość zaś i wola działania oraz kreatywność ograniczane są poprzez system polityczno-prawny i czynniki kulturowe. Filmowe opowieści pokazują jednak, że kobiety żyjące w kulturze islamu podejmują wysiłki, aby poszerzać przestrzenie swojej wolności. Filmy pochodzące z Dalekiego Wschodu prezentują konglomerat kultury rodzimej oraz zachodniej i przynoszą refleksję nad wolnością w wymiarze moralnym na bazie historii odnoszących się do bliskich uczuciowych relacji międzyludzkich. Tam dyskurs jest bardziej wyrafinowany. W filmie W trójkącie, nagrodzonym Złotą Palma, będącym syntetycznym choć groteskowo przerysowanym obrazem społeczeństwa zachodniego, ukazana została tendencja do zamiany ról pełnionych przez kobiety i mężczyzn w tradycyjnej kulturze patriarchalnej: kobiety stają się manipulatorkami, ograniczającymi męską wolność, mężczyźni zaś muszą zabiegać o własną podmiotowość i autonomię w podejmowaniu decyzji.