Przewartościowanie prawdy. W stronę pojęcia obusiecznego

Dorota CHABRAJSKA

Abstrakt

W eseju podjęty został temat doniosłości oraz miejsca pojęcia prawdy w kulturze Zachodu. Autorka opisuje rolę wartości prawdy w debacie publicznej, w której do czasów współczesnych przyjmowano korespondencyjną teorię prawdy oraz założenie, że do podstawowych warunków sensowności i racjonalności dyskursu należy wolność wypowiedzi. Na tym tle autorka wskazuje na istnienie w ludzkim sumieniu więzi między wolnością a prawdą – więź tę w sposób szczególny uwidoczniły decyzje podejmowane przez wszystkich tych, którzy żyjąc w systemie totalitarnym, nie godzili się na zakwestionowanie rozpoznanej prawdy i którzy gotowi byli w jej imię oddać życie. Autorka ukazuje dalej proces erozji przekonania o istotności prawdy w debacie publicznej, który rozpoczął się w okresie powojennym. Teoria społeczeństwa proponowana przez przedstawicieli szkoły frankfurckiej, w szczególności przez Herberta Marcusego, opierała się na kategorii tolerancji represywnej, odbierającej wolność słowa przede wszystkim tym uczestnikom dialogu, którzy nie prezentowali poglądów lewicowych. W ostatnich dziesięcioleciach jako praktyczne narzędzie wprowadzania tolerancji proponowanej przez Marcusego służy poprawność polityczna, skutecznie wyznaczająca zakres tematów, które można poruszać w debacie publicznej, oraz ich preferowanych interpretacji. Podobnie jak dwudziestowieczne totalitaryzmy stworzyły fenomen dysydenta, tak współczesna ofensywa poprawności politycznej i „właściwego” myślenia w sposób niezmierzony doprowadziła do pojawienie się fenomenu outsidera: jednostki, która nie chce postrzegać świata w obowiązującej optyce. W odniesieniu do takich właśnie osób, nierzadko zwanych zwolennikami teorii konspiracyjnych, zaczęto posługiwać się nieco zapomnianym pojęciem postprawdy. Pozostaje jednak pytanie, czy określenie „postprawda” faktycznie odnosi się do tego rodzaju postaw, czy też raczej opisuje poglądy aktywistów walczących o „poprawne” myślenie, ukształtowane już w nich wskutek oddziaływania na ich emocje i osobiste przekonania. Kontynuacją rozważań zawartych w eseju byłaby analiza miejsca prawdy w debacie publicznej w odniesieniu do zagadnień takich, jak religia, polityka oparta na tożsamości (ang. identity politics), pandemia COVID-19, szerzenie paniki dotyczącej klimatu, tak zwany nowy zielony ład, masowa migracja oraz korzenie i osiągnięcia tradycji Zachodu.