Między działaniem Boga a działaniem człowieka. Metamorfoza rozumienia cudu w filozofii żydowskiej
Adam ŚWIEŻYŃSKI
Katedra Filozofii Przyrody, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa , PolskaAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie i wyjaśnienie metamorfozy, jakiej uległo rozumienie cudu w filozofii żydowskiej. Początkowo, w okresie średniowiecza, myśliciele żydowscy starali się racjonalnie uzasadnić możliwość występowania zdarzeń cudownych. W okresie nowożytnym, a następnie współcześnie zakwestionowano tradycyjne rozumienie cudu jako szczególnego działania Boga w świecie (w przyrodzie i w historii). Decydującym czynnikiem zmiany rozumienia cudu było wydarzenie Holokaustu. Obecnie cud jest rozumiany przez filozofów pochodzenia żydowskiego przede wszystkim jako odrodzenie się państwa Izrael i jego trwanie mimo wszelkich niesprzyjających okoliczności. Cud wiązany jest głównie z działaniem ludzkim, czynem dokonywanym w codziennym życiu społeczności żydowskiej przez jej członków. Można zatem wykazać, że w filozofii żydowskiej nastąpiło istotne przeobrażenie rozumienia cudu w aspekcie jego pochodzenia i znaczenia. Trwałym elementem w postrzeganiu cudu pozostaje natomiast zachwyt i zdumienie, jakie wywołuje on w ludzkiej świadomości.
Słowa kluczowe:
filozofia żydowska, cud, Holokaust, judaizmBibliografia
Berkovits, Eliezer. Faith after the Holocaust. Jerusalem: Maggid Books, 1973.
Borowitz, Eugene. Renewing the Covenant: A Theology for the Postmodern Jew. Philadelphia: Jewish Publication Society, 1991.
Buber, Martin. Eclipse of God: Studies in the Relation between Religion and Philosophy. New York: Harper, 1952.
—–—. Mojżesz. Translated by Ryszard Wojnakowski. Warszawa: Cyklady, 1998.
—–—. The Prophetic Faith. Translated by Carlyle Witton-Davies. New York: Macmillan, 1949.
Dawidowicz, Lucy S., ed. A Holocaust Reader. New York: Behrman House, 1976.
Efron, Noah J. Judaism and Science: A Historical Introduction. Westport and London: Greenwood Press, 2007.
Fackenheim, Emil Ludwig. God’s Presence in History. New York: Harper, 1972.
—–—. The Jewish Return into History: Reflections in the Age of Auschwitz and a New Jerusalem. New York: Schocken, 1978.
Fine, Lawrence. “Tikkun: A Lurianic Motif in Contemporary Jewish Thought.” In From Ancient Israel to Modern Judaism: Intellect in Quest of Understanding; Essays in Honor of Marvin Fox. Vol. 4. Edited by Jacob Neusner, Ernest S. Frerichs, and Nahum M. Sarna. Atlanta: Scholars Press, 1989.
Gordon, Ewa, ed. 613 przykazań judaizmu oraz Siedem przykazań rabinicznych i Siedem przykazań dla potomków Noacha. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2011.
Greenberg, Irving. Voluntary Covenant. New York: National Jewish Resource Center, 1982.
Gross, David C., and Esther R. Gross, eds. Jewish Wisdom: A Treasury of Proverbs, Maxims, Aphorisms, Wise Sayings, and Memorable Quotations. New York: Fawgett Grest, 1992.
Heschel, Abraham Joshua. Bóg szukający człowieka: Podstawy filozofii judaizmu. Translated by Albert Gorzkowski. Kraków: Wydawnictwo Esprit, 2007.
—–—. Israel: An Echo of Eternity. New York: Farrar, Straus and Giroux, 1967.
Jehuda Halevi. “Kuzari.” In Three Jewish Philosophers. Edited by Alexander Altmann, Issak Heinemann, and Hans Lewy. New York: Meridian Books, 1960.
Kaplan, Mordecai Menahem. Judaism without Supernaturalism. New York: Reconstructionist Press, 1958.
—–—. Questions Jews Ask: Reconstructionist Answers. New York: Reconstructionist Press, 1956.
Krajewski, Stanisław. “Ziemia Izraela w świadomości żydowskiej.” Collectanea Theologica 60, no. 3 (1990): 43–60.
Kravitz, Amit. “The Reason for Miracles and the Miracles in Reason: Kant’s Practical Conception of Miracles.” Kantian Review 27, no. 2 (2022): 237–56.
Langermann, Ytzhak Tzvi. “Maimonides and Miracles: The Growth of a (Dis)belief.” Jewish History 18, nos. 2–3 (2004): 147–72.
Loewe, Raphael. “Philo and Judaism in Alexandria.” In Jewish Philosophy and Philosophers. Edited by Raymond Goldwater. London: The Hillel Foundation, 1962.
Moses ben Maimon (Rambam). Rambam on Pirkei Avot. Seferia, https://www.sefaria.org/Rambam_on_Pirkei_Avot?tab=contents.
Maimonides, Maimon. The Guide of the Perplexed. Translated by Shlomo Pines. Vol. 2. Chicago and London: University of Chicago Press, 1963.
Miracles and Banners: A Hebrew Lesson. Jewish Heritage Online Magazine, https://www.jhom.com/topics/miracles/hebrew.htm.
Mogran, Michael L. “The Holocaust and Jewish Theology.” In The Cambridge Companion to Jewish Theology. Edited by Steven Kepnes. Cambridge University Press: Cambridge, 2020.
Osmański, Marek. Logos i stworzenie: Filozoficzna interpretacja traktatu “De opificio mundi” Filona z Aleksandrii. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2001.
Philo Judeaus. “On the Life of Moses.” In The Essential Philo Judeaus. Edited by Nahum Glatzer, New York: Schocken Books, 1971.
Reale, Giovanni. Historia filozofii starożytnej. Vol. 4. Szkoły epoki cesarstwa. Translated by Edward Iwo Zieliński. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1999.
Rosenzweig, Franz. Briefe. Edited by Edith Rosenzweig. Berlin: Schocken, 1935.
Rubenstein, Richard L. After Auschwitz: Radical Theology and Contemporary Judaism. Indianapolis: Bobbs–Merrill, 1966.
Sacks, Jonathan. Spełnimy i zrozumiemy [komentarz do parszy Miszpatim]. Translated by Jolanta Różydło. Chidusz. Magazyn żydowski, https://chidusz.com/komentarze-biblia-tora-talmud-stary-testament-rabin-jonathan-sacks-parsza-parasza-paraszat-mishpatim-miszpatim-zydzi-judaizm-kazanie-5780-szabat-exodus-szemot-przymierze-synaj-zrozumienie/.
Schweid, Eliezer. “Divine Intervention and Miracles.” In Divine Intervention and Miracles in Jewish Theology. Edited by Daniel Cohn-Sherbok. Lewinston, Queenston, and Lampeter: The Edwin Meller Press, 1996.
Seeskin, Kenneth. “Miracles in Jewish Philosophy.” In The Cambridge Companion to Miracles. Edited by Graham H. Twelftree. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
Seidenberg, David. Prayer for the Peace of the State of Israel. Open Siddur Project, https://opensiddur.org/prayers/collective-welfare/nations/medinat-yisrael/prayer-for-peace-for-the-state-of-israel-by-david-seidenberg-neohasid-org/.
Sentencje ojców (Pirkej Awot). Translated by Michał Friedmann. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2015.
Solomon, Norman. “Jewish Holocaust Theology.” The Way 37, no. 3 (1997): 242–53.
de Spinoza, Benedykt. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona. Translated by Ignacy Myślicki. Warszawa: PWN, 1954.
Strauss, Leo. Spinoza’s Critique of Religion. New York: Schocken, 1982.
Świeżyński, Adam. Filozofia cudu: W poszukiwaniu adekwatnej koncepcji zdarzenia cudownego. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2012.
—–—. “Majmonidesowe rozumienie zdarzeń cudownych a współczesna filozofia cudu.” Studia Judaica 12, nos. 1–2 (23–24) (2009): 101–20.
Trepp, Leo. “Divine Intervention and Miracles in Jewish Thought.” In Divine Intervention and Miracles in Jewish Theology. Edited by Daniel Cohn-Sherbok. Lewinston, Queenston, and Lampeter: The Edwin Meller Press, 1996.
Wessely, Naphtali Hirz. “Words of Peace and Truth.” Translated by S. Weinstein, S. Fischer. In The Jew in the Modern World: A Documentary History. Edited by Paul R. Mendes-Flohr and Jehuda Reinharz. Oxford and New York: Oxford University Press, 1980.
Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of Spinoza: Unfolding the Latent Processes of His Reasoning. Cambridge and London: Harvard University Press, 1983
Katedra Filozofii Przyrody, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa
