Słuchając sacrum. O doświadczeniu ducha w muzyce dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. Rekonesans, wybór, interpretacja

Agnieszka DRAUS

Katedra Teorii i Interpretacji Dzieła Muzycznego, Instytut Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki, Wydział Twórczości, Interpretacji i Edukacji Muzycznej, Akademia Muzyczna, ul. św. Tomasza 43, 31-027 Kraków , Polska

Abstrakt

Homo sapiens, istota najbardziej złożona pośród żyjących na Ziemi, wykształciła zdolność wielopoziomowego doświadczania rzeczywistości. Na początku jest to poziom poznawania świata z jednej strony intuicyjnie i zmysłowo, z drugiej zaś badawczo i intelektualnie. Kolejny krok to poziom dokumentowania wyników poznania poprzez naukowo-refleksyjny opis świata, jak i jego artystyczne wyrażanie. Na końcu pojawia się poziom doznawania świata poprzez przeżywanie jego codzienności, a także odświętności, przy czym człowiek zawsze pozostaje między dwiema postawami społecznymi, między „dwoma sposobami bycia-w-świecie”: świeckim i świętym. Prezentowany artykuł ma na celu ukazanie zespołu cech obecności sfery sacrum w muzyce dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku, cech uniwersalnych i indywidualnych, jednoznacznych i niejednoznacznych. Przywołane zostały zarówno arcydzieła polskiej muzyki kameralnej autorstwa klasyków takich, jak Krzysztof Penderecki, Henryk Mikołaj Górecki czy Wojciech Kilar, jak i autorów młodszych – Pawła Łukaszewskiego i Pawła Mykietyna. Obok utworów religijnych w sposób oczywisty przypomniane zostały dzieła kontrowersyjne estetycznie czy religijnie, dzieła synkretyczne, ujawniające wiarę ich twórców nie tyle w perspektywie którejś z religii zinstytucjonalizowanych, ile szeroko rozumianej wewnętrznej sfery duchowej. Zauważone zatem zostało stałe dochodzenie do głosu Eliadowskiego homo religiosus, „który wierzy, że życie ma sakralne początki i że istnienie człowieka w takim stopniu realizuje wszystkie tkwiące w nim możliwości, w jakim stopniu jest ono religijnym, to znaczy mającym udział w jedynej rzeczywistości”. Chodzi już nie tylko – jak chciał Krzysztof Penderecki – „o odbudowywanie metafizycznej przestrzeni człowieka”, ale o stałe jej budowanie i poszerzanie w kontekście zmieniających się czasów, tendencji, sposobów komunikacji i funkcjonowania społeczeństw.

Słowa kluczowe:

sacrum, muzyka współczesna, świętość i świeckość, tematyka religijna, synkretyzm religijny, homo religiosus