Anatomia bólu. Ujęcie socjokulturowe

Mateusz SZUBERT

Katedra Kulturoznawstwa i Folklorystyki, Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Opolski, pl. Kopernika 11, 45-040 Opole , Polska

Abstrakt

Ból należy do najmniej oczekiwanych doznań zmysłowych w życiu człowieka, najtrudniej poddaje się też zabiegom usensowniającym. Istotą bólu jest jego intymny, w najwyższym stopniu subiektywny charakter. Właściwość ta generuje szereg dodatkowych problemów i aporii, głównie natury komunikacyjnej. Doświadczanie bólu odsłania ułomność i kruchość ludzkiego istnienia. Ból jest także jednym z niewielu doświadczeń w życiu człowieka, którego nie sposób ostatecznie oswoić; z bólem co najwyżej można uczyć się żyć. Niekwestionowaną właściwością bólu jest zatem jego obcość.

Ból ma charakter totalny. Rewiduje on wszelkie wcześniej ustalone relacje i więzi, odmienia radykalnie założone cele i pragnienia. Ból w najwyższym stopniu izoluje doświadczającego go człowieka od całego otoczenia, ustanawiając trudną do przebicia barierę nawet wobec najbliższych. Ból jest doświadczeniem nieprzekładalnym i nieofiarowalnym.

Z perspektywy nauk społecznych z powodzeniem można mówić o daleko idącej instrumentalizacji bólu. Aż do początku dziewiętnastego wieku odgrywał on niezwykle ważną rolę w organizowaniu życia społecznego, stając się sprawdzonym środkiem dyscyplinującym i wychowawczym. Funkcjonalna wartość bólu najsilniej manifestowała się w praktykach religijnych, o czym przekonują niezliczone teksty chrześcijańskiej proweniencji. Rewolucja anestetyczna i dokonująca się laicyzacja bólu odmieniły radykalnie jego status w kulturze europejskiej. Ból przestał być „rozumianym” i akceptowalnym towarzyszem w życiu człowieka. Współczesna kultura Zachodu eliminuje ból ze społecznej ikonosfery, akcentując jego obcość i absurdalność. Ból nie jest już czytany jako narzędzie (samo)doskonalenia i odkupienia.

Osobną część artykułu stanowi socjokulturowa analiza zjawiska bólu, podkreślająca znaczący udział kultury w przetwarzaniu bodźców bólowych. Jak wynika bowiem z przedstawionego materiału, różne społeczeństwa i grupy etniczne w różny sposób konceptualizacją ból, wyznaczając tym samym odmienne wzory reakcji na to doznanie. Percepcja bólu jest zjawiskiem niezwykle złożonym, stanowiącym sumę czynników emocjonalnych, poznawczych i kulturowych każdego człowieka. Wszelkie próby uniwersalizacji bólu, tak w sensie jednostkowym, jak i społecznym, nie przynoszą spodziewanych rezultatów. Badanie odmienności progów bólowych stanowi prawdziwe wyzwanie dla zachodniej antropologii kulturowej.

Słowa kluczowe:

ból, cierpienie, język bólu, ewolucja bólu, progi bólowe, historia kultury