Przeżywanie i rozumienie śmierci z perspektywy prymatologicznej

Maciej TROJAN

Zakład Etologii i Psychologii Porównawczej, Katedra Psychologii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Gagarina 11, 87-100 Toruń , Polska

Julia SIKORSKA

Zakład Psychologii Zwierząt, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Stawki 5/7, 00-183 Warszawa , Polska

Abstrakt

Tanatologia porównawcza zajmuje się tematyką przeżywania śmierci u gatunków zwierząt innych niż człowiek. Obserwacje i badania eksperymentalne prowadzone w środowisku naturalnym pozwalają na uchwycenie ewolucyjnych homologii w zakresie odczuwania silnych negatywnych emocji oraz utrzymującego się przez jakiś czas podwyższonego poziomu stresu.

W przypadku naczelnych najwięcej doniesień dotyczy kontynuowania opieki nad martwym potomstwem przez matki lub inne samice. Zjawisko to jest bardzo zróżnicowane i zależy od wielu czynników środowiskowych. Inne doniesienia opisują dwustopniową reakcję na śmierć matki osieroconych młodych. Faza gwałtownego strachu ustępuje apatii interpretowanej jako depresja prowadząca do rychłej śmierci, i to nawet wówczas, gdy młode znajdą nową opiekunkę.

Udało się także zaobserwować reakcje dorosłych osobników na śmierć członków grupy. Intensywność reakcji ma związek z rodzajem śmierci. Bardziej dramatyczny przebieg ma reakcja na niespodziewaną nagłą śmierć niż na zgon z powodu długiej choroby.

Bezpośredni kontakt ze zwłokami zależy od płci i statusu zmarłego. Najczęściej odnotowuje się dotyk, iskanie, głaskanie, potrząsanie lub uderzanie. Czasem także przeciąganie zwłok.

W przypadku większości naczelnych reakcja na śmierć ma podłoże emocjonalno-popędowe, niemniej jeśli chodzi o człowiekowate, można przypuszczać, że mają one pewien poznawczy konstrukt śmierci, jej nieodwracalności oraz funkcjonalnego stanu zmarłego. Nie ma dowodów, że jakiekolwiek naczelne poza człowiekiem rozumieją nieuchronność śmierci oraz jej bezpośrednie biologiczne przyczyny.

Słowa kluczowe:

tanatologia porównawcza, prymatologia, człowiekowate, śmierć