Historia, pamięć, dialog. O przeszkodach dzielących Polaków i Rusinów

Przemysław ROTENGRUBER

Zakład Etyki Gospodarczej, Instytut Kulturoznawstwa, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Szamarzewskiego 89A, 60-568 Poznań , Polska

Abstrakt

Celem artykułu jest przeanalizowanie możliwości porozumienia się Polaków z Rusinami. Uwzględnione zostają w nim dwie grupy problemów. Z jednej strony, przypomnienia wymaga historia obu wspólnot narodowych. Najczytelniejszymi symbolami niezgody utrzymującej się pomiędzy nimi są zbrodnia wołyńska (1943-1945) oraz akcja „Wisła” (1947-1950). Siedemdziesiąta rocznica drugiego wydarzenia jest dobrą okazją po temu, by porównać jego polskie i ukraińskie interpretacje. Porównanie to wiedzie do wniosku, iż główną przeszkodą na drodze do wzajemnego zrozumienia jej pamięć kulturowa Polaków i Ukraińców. Fakty historyczne nie tłumaczą się same. Przeciwnie, znaczenie nadaje im wspólnota interpretacji. Interpretuje ona wydarzenia na podstawie przekonań normatywnych jej członków (nazywanych przez Maurice’a Halbwachsa „społecznymi ramami pamięci”). Z drugiej strony, problem relacji polsko-ukraińskich pozostanie nierozwiązany, jeżeli polityczni partnerzy nie podporządkują się regułom dialogu. Niestety, owe reguły – przynajmniej deklaratywnie – akceptują wszyscy. To oznacza, że poszukiwane rozwiązanie musi uwzględniać coś więcej. Na czoło wybijają się ograniczenia wynikające z tożsamości dialogowych partnerów. Komponentem tejże tożsamości jest – monologowa w swojej strukturze – pamięć kulturowa. Z tego względu pytanie domykające niniejsze rozważania dotyczy tego, co jest ważniejsze dla zwaśnionych narodów. Tak długo, jak długo pozostawały one będą pod wpływem sentymentów, (auto)stereotypów czy mitów, nie ma szans na ich pojednanie się.

Słowa kluczowe:

akcja „Wisła”, historia, pamięć kulturowa, dialog, pojednanie