„Inność zwierzęcia”. Kłopotliwa relacja Homo sapiens z resztą królestwa Animalia

Dominika DZWONKOWSKA

Zakład Metodologii Nauk Środowiskowych, Instytut Ekologii i Bioetyki, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 19, pok. 1901, 01-938 Warszawa , Polska

Abstrakt

Relacja człowiek–zwierzę pozostaje naznaczona ambiwalencją, której źródłem jest antropocentryczny paradygmat kultury. Tekst opisuje wybrane elementy ambiwalentnego stosunku człowieka do zwierząt oraz obcość zwierząt w ludzkim świecie i przedstawia, na czym polega „kłopotliwy” charakter tej relacji. Ma on bardzo wiele wymiarów i łączy się z licznymi problemami szczegółowymi. W artykule skupiono się na wybranych zagadnieniach z tego obszaru. „Kłopotliwość” ujawnia się już w języku debaty nad zwierzętami, pozornie przekraczającym ontologiczną przepaść międzygatunkową, ale w rzeczywistości ją sankcjonującym. Inna trudność metateoretyczna wyłania się przy próbach sformułowania adekwatnego pytania badawczego w debacie nad etyką postępowania wobec zwierząt. Pytanie takie i odpowiedź na nie mogłyby pomóc stworzyć etykę uwzględniającą w uniwersum moralnym zarówno człowieka, jak i zwierzęta w całej ich różnorodności. Podstawowym problemem okazuje się zatem ustalenie jednolitych warunków traktowania całego królestwa animalia.

W tekście przedstawiono krytyczną analizę dotychczasowej debaty na temat losu zwierząt w świecie człowieka i przysługujących im praw. Analiza ta otwiera możliwość szerszej dyskusji nad problemem kłopotliwej relacji człowieka do zwierząt. Artykuł pokazuje też, że mimo długoletnich starań zwolenników ruchu wyzwolenia zwierząt niewiele uczyniono jeszcze w celu rzeczywistej poprawy losu zwierząt i wciąż pozostają one bytami obcymi w świecie człowieka. Trudno jest stworzyć etykę, która w uniwersum moralnym uwzględniałaby zwierzęta (z całą ich różnorodnością) niezależnie od tego, w jakim stopniu wykazują one podobieństwo do człowieka. Przeprowadzone analizy ujawniają, że pod maską troski o zwierzęta często kryje się postawa antropocentryczna, co skłania do ponawiania pytań o naturę naszej relacji ze światem animalia w epoce antropocenu. Dyskurs na temat losu zwierząt jest na wskroś antropocentryczny, toczy się bowiem na gruncie przekonania, że zwierzęta zasługują na naszą troskę o tyle, o ile wykazują one cechy „ludzkie”. Postawa tego rodzaju ujawnia wewnętrzną słabość debaty nad etyką postępowania wobec zwierząt, a jednocześnie pokazuje, jak bardzo „kłopotliwa” również w praktyce okazuje się relacja człowiek–zwierzę.

Słowa kluczowe:

etyka postępowania wobec zwierząt, wyzwolenie zwierząt, antropocentryzm, antropocen, odpowiedzialność za drugiego