Praxis drogą poznania i spełniania się osoby. Myśl Karola Wojtyły jako inspiracja dla pedagogów

Katarzyna JASIŃSKA

Instytut Jana Pawła II, Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin , Polska

Abstrakt

Punktem wyjścia antropologii i etyki Wojtyły jest – dany w doświadczeniu fenomenologicznym – fakt „człowiek działa”. W porządku metafizycznym osoba poprzedza swoje działanie, co filozofia klasyczna wyraża w adagium operari sequitur esse (działanie jest następstwem istnienia). W porządku epistemologicznym natomiast analiza działania jest źródłem wiedzy o podmiocie działającym, pozwala poznać nie tylko istnienie, ale także naturę tego, kto działa. W tym sensie analiza ludzkiej praxis leży u podstaw teorii człowieka, ujawnia duchową naturę osoby, która przejawia się w czynie.

Wojtyła – zgodnie z nauką św. Tomasza – za sam rdzeń ludzkiej praxis uważał czyn człowieka (actus humanus). Czyn ma dwojakiego rodzaju skutki: przechodnie, które obiektywizują się w różnych wytworach ludzkiego działania i nieprzechodnie, które pozostają w podmiocie, osadzają się we wnętrzu osoby, czyniąc w niej zmiany natury moralnej. W artykule zostało podkreślone znaczenie nieprzechodnich skutków czynu dla moralnego wzrastania bądź degradacji osoby. Porównanie Karola Wojtyły koncepcji praxis z jej marksistowskim ujęciem pozwoliło wydobyć personalistyczny wymiar praxis. W tym znaczeniu praxis staje się terenem realizowania się człowieczeństwa zgodnie prawdą ludzkiego bytu. Dlatego antropologia Wojtyły nie ogranicza się do poznania prawdy o osobie, ale osiąga swe właściwe dopełnienie w antropo-praksji, czyli w przyjęciu prawdy za podstawę działania.

Wychowanie, jako szczególny rodzaj działania, skierowane jest na spełnianie się osoby. Wychowanie personalistyczne, w którym wychowanek jest traktowany jako rozumna i wolna osoba, powinno uzdolnić go do spełniania czynów (dodajmy: moralnie dobrych czynów), a zarazem spełniania siebie w tych czynach.

Zasługą Wojtyły jest pokazanie, że na drodze praxis – oprócz różnych celów fakultatywnych – realizuje się (na zasadzie nieprzechodnich skutków czynu) cel najważniejszy – stawanie się (fieri) człowieka moralnie dobrym. Osiągnięcie tego celu, określanego jako autoteleologia osoby, stanowi nie tylko o sensie wychowania, ale nade wszystko o sensie spełnionego życia.

Słowa kluczowe:

osoba, praxis w ujęciu Karola Wojtyły, przechodnie i nieprzechodnie skutki czynu, spełnianie się osoby, sens wychowania