Jezus odmitologizowany? Antyewangelia według José Saramago

Slawomir BOBOWSKI

Zakład Teorii Kultury i Sztuk Widowiskowych, Instytut Filologii Polskiej, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Wrocławski, pl. Nankiera 15, 50-149 Wrocław , Polska

Abstrakt

Spór o Jezusa, będący jednocześnie sporem o istnienie realnego boskiego sacrum, trwa od czasów oświecenia. W pierwszej połowie dziewiętnastego wieku powstawały pierwsze prace dowodzące, iż Jezus był tylko postacią historyczną. Do dnia dzisiejszego opublikowano na świecie tysiące książek dowodzących słuszności tej tezy i tysiące książek jej przeczących. Już na początku wieku dwudziestego „debata” ta przeniosła się do literatury epickiej. Obok utworów powieściowych o charakterze ewangelizacyjnym, jak na przykład Dzień, w którym umarł Chrystus (1957) Jima Bishopa, powstało kilka powieści polemicznych wobec tradycji ewangelicznej, a nawet zmierzających do jej skompromitowania. W ten też nurt wpisuje się powieść José Saramago Ewangelia według Jezusa Chrystusa (1991) – powieść zdecydowanie laicka, ale też subtelna w podważaniu uświęconej tradycji. Pisarzowi udaje się wykazać jej pewne istotne słabości (albo quasi-słabości), na przykład nieścisłość przekazów ewangelicznych albo nadmierną opresyjność chrześcijaństwa wobec seksualności, utrudniającą dojście człowieka, mężczyzny (tu: Jezusa) do prawdy o sobie, albo też zbyt kategoryczne oddzielanie Dobra od Zła, co z laickiej, racjonalno-empirycznej perspektywy może się wydawać zabiegiem sztucznym, niezgodnym z rzeczywistością, która zawsze jest płynna i nie ma w niej nigdzie żadnych ostrych granic. Powieściowy Jezus buntuje się przeciw Bogu-Ojcu, nie chce dźwigać jarzma boskości, zrażony licznymi „ułomnościami” chrześcijańskiego projektu. Pisarz jednak, koncentrując się na wartości osobowościowego rozwoju swojego protagonisty, na jego dążeniu do wolności i samospełnienia, pomija z dziejów Chrystusa to, co w nich najważniejsze: wezwanie do miłosierdzia i do miłości bliźniego, wezwanie do niemyślenia nieustannie o sobie.

Słowa kluczowe:

Jezus historyczny, Jezus Ewangelii, świętość, ateizm, teizm, powieść, wolność, samospełnienie, miłosierdzie, miłość