Autowizerunek jako maska

Anna ` TYLIKOWSKA

Katedra Psychologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków , Polska

Abstrakt

Procesy tworzenia i wykorzystywania przez ludzi publicznych autowizerunków są opisywane i wyjaśniane przez teorie autoprezentacji, koncentrujące się na motywach, strategiach i efektywności zachowań mających na celu kierowanie wrażeniem wywieranym na innych ludziach. Teorie te w niewielkim stopniu dotykają głębszych, skomplikowanych mechanizmów psychologicznych, wielorakich, w większości pozaosobowych uwarunkowań oraz dalekosiężnych, także etycznych konsekwencji autowizerunków, jakie ludzie kreują w świecie społecznym. Takie mechanizmy, uwarunkowania i konsekwencje przedstawiają psychologiczne teorie maski, zainicjowane przez Carla Gustava Junga i wciąż rozwijane. Psychologiczne teorie maski, posiadające szerszy zakres niż teorie autoprezentacji, wskazują szerokie spektrum uwarunkowań tworzenia i stosowania masek, definiowanych zwykle jako składnik osobowości reprezentujący „ja” w świecie społecznym. Uwarunkowania te można skategoryzować jako ewolucyjne, egzystencjalne, historyczno-kulturowe, społeczne i indywidualne.

W tworzenie i stosowanie maski zaangażowane są specyficzne procesy emocjonalne, motywacyjne i poznawcze. Maska jest narzędziem prezentowania „ja” w świecie zewnętrznym, które zarazem ochrania „ja” i je kształtuje. Jej używanie może mieć różne konsekwencje, które – niezależnie od tego, czy są pozytywne, czy negatywne – mają wymiar etyczny. Do konsekwencji negatywnych należą: niezdolność budowania autentycznych relacji z innymi ludźmi, zahamowanie rozwoju indywidualnego oraz zaburzenia psychiczne. Pozytywne skutki wykorzystywania maski są związane z prorozwojowymi procesami samopoznania i poznawania świata społecznego. Współczesne społeczeństwa masowe wydają się zachęcać ludzi do kreowania takich publicznych autowizerunków, które nie sprzyjają ani indywidualnemu rozwojowi, ani etosowi służącemu budowaniu wspólnego dobra. Kulturowo-społeczne warunki naszych czasów mogą powodować usztywnianie masek, które ludzie wykorzystują, przyczyniając się do obniżania jakości życia osobistego i społecznego. W takich warunkach postulat Junga, wzywającego do rozpoznawania własnej maski, zyskuje dodatkową etyczną moc.

Słowa kluczowe:

maska, persona, autoprezentacja, publiczny autowizerunek, rozwój indywidualny, relacje międzyludzkie, kultura