Muzyka a cisza. O wymiarach ciszy w muzyce

Kinga KIWAŁA

Katedra Teorii i Interpretacji Dzieła Muzycznego, Wydział Twórczości, Interpretacji i Edukacji Muzycznej, Akademia Muzyczna w Krakowie, ul. św. Tomasza 43, 31-027 Kraków , Polska

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest wielostronne ujęcie dialektyki ciszy i dźwięku w muzyce. Ciszę muzyczną, przejawiającą się między innymi przez pauzę, należy odróżnić zarówno od obiektywnej ciszy fizycznej (nieprzynależącej do muzyki), jak i od tak zwanej ciszy „przymuzycznej”, konstytuowanej w relacji wykonawca–odbiorca, charakterystycznej dla momentu tuż przed rozpoczęciem dzieła i tuż po jego zakończeniu. Wewnętrzna cisza dzieła muzycznego ma różne funkcje, z których na plan pierwszy wysuwa się konstrukcyjna i wyrazowa (energetyczna). Jednak cisza ta może pełnić również funkcje semantyczne i symboliczne; w wyjątkowych wypadkach mogą w oparciu o nią ukonstytuować się również Ingardenowskie jakości metafizyczne.

W artykule podjęty został również problem czasoprzestrzennego charakteru muzycznej ciszy, w tym także jej istotnej roli w konstytuowaniu wrażenia głębi w muzyce. Zwieńczeniem artykułu jest krótkie rozpoznanie teologicznych i filozoficznych ujęć dialektyki muzyki i ciszy, w tym fundamentalnej dla tego problemu myśli fenomenologicznej. Egzemplifikacją podjętych interpretacji są odwołania do konkretnych koncepcji i utworów autorstwa kompozytorów dwudziestego wieku, przede wszystkim Antona Weberna, Johna Cage’a, Krzysztofa Pendereckiego, Henryka Mikołaja Góreckiego, Eugeniusza Knapika.

Słowa kluczowe:

dźwięk, cisza, przestrzeń i czas muzyczny, semantyka muzyczna, jakości metafizyczne