Jak to jest być filozofem, czyli o filozofach i filozofii

Jacek WOJTYSIAK

Katedra Teorii Poznania, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin , Polska

Abstrakt

W niniejszym tekście rozpatruję naturę i ethos zawodu filozofa. Czynię to na tle rozróżnienia filozofii czystej (autotelicznej) i stosowanej (usługowej). Pierwsza służy autonomicznym celom filozofii, druga zaś – innym dziedzinom wiedzy lub kultury: naukom szczegółowym (filozofia naukowa) lub szeroko pojętej humanistyce (filozofia humanistyczna). Za pierwszorzędny cel filozofii czystej uznaję budowanie światopoglądu. Radykalna dbałość o krytycyzm tego przedsięwzięcia doprowadziła do wyodrębnienia się z filozofii światopoglądowej filozofii technicznej jako swoistej sztuki racjonalnej analizy abstrakcyjnych problemów. Ponieważ za ideał uważam łączenie filozofii światopoglądowej i technicznej, ethos pracy filozofa wiążę z podejmowaniem wysiłku realizacji ideału. Wyróżniam trzy aspekty tego ethosu: deontologiczny, aretologiczny oraz utylitarny. W pierwszych dwóch występuje napięcie między – wymagającą cnoty mądrości – powinnością ujmowania całości lub naczelnych zasad rzeczywistości a – wymagającym błyskotliwych i plastycznych sprawności intelektualnych – postulatem maksymalnego krytycyzmu. Sądzę, że owo napięcie może zostać zniwelowane przez rozszerzenie tradycyjnie pojętej mądrości o umiejętność wyważania racji. Jeśli zaś chodzi o społeczną użyteczność pracy filozofa, to nie należy jej redukować do prowadzenia zajęć z logiki (jako przygotowania do uprawiania nauki) lub historii filozofii (jako części historii kultury). Ze względu na rolę, jaką w ludzkim życiu odgrywa światopogląd, pomoc w jego uświadamianiu i racjonalizacji jest największym dobrem, jakie filozofowie mogą ofiarować innym.

Słowa kluczowe:

filozofia czysta, filozofia stosowana, cnoty filozofa, deontologia, aretologia, światopogląd