Nie być, żeby być. Szaleńcy Boży w świetle antropologii prawosławnej

Bartłomiej BRĄŻKIEWICZ

Zakład Antropologii Kultury Rosyjskiej, Instytut Rosji i Europy Wschodniej, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych, Uniwersytet Jagielloński, al. Mickiewicza 3, 31-120 Kraków , Polska

Abstrakt

Wschodnie chrześcijaństwo, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii doktrynalnych, zdaje się w sposób niezwykle ostrożny wykorzystywać twierdzenia pozytywne. Preferując metodę apofatyczną, prawosławie próbuje przybliżyć naturę bytu lub zjawiska (a nade wszystko Boga) poprzez odwołanie do twierdzeń negatywnych, co jednak nie oznacza, że nie formułuje twierdzeń katafatycznych. Rys pozytywny uwidacznia się szczególnie w kontekście analizy założeń antropologii prawosławnej, której podstawę stanowi odwołanie do biblijnego opisu stworzenia człowieka „na obraz i podobieństwo” Boże. Dana człowiekowi możliwość stawania się coraz bardziej obrazem Boga i coraz bardziej podobnym Bogu realizuje się zatem w powołaniu do przebóstwienia, a istotną rolę w tym procesie odgrywa asceza. Wyjątkową jej formą, charakterystyczną dla wschodniego chrześcijaństwa, jest Boże szaleństwo. Przywołane w tekście postaci Izaaka Pieczerskiego, Prokopa z Ustiuga, Michała Kłopskiego, Wasyla Błogosławionego, Symona z Juriewca, Kseni Petersburskiej i Iwana Korejszy, którzy łamiąc konwencje religijne, obyczajowe, społeczne i intelektualne, wytyczają oparty na zachowaniach odwołujących się do idei paradoksu szlak zjednoczenia z Bogiem, przypominają człowiekowi o jego przeznaczeniu i wskazują drogę do autentycznego zbawienia, do Prawdy. Jak wykazano w tekście, rosyjscy jurodiwi wykorzystywali typową metodę apofatyczną, polegającą nie na bezpośrednim odniesieniu do konkretnych nakazów i zakazów moralnych, a raczej na ukazaniu człowiekowi, jakim nie być, aby stać się podobnym Bogu.

Słowa kluczowe:

jurodiwy, kultura rosyjska, kultura prawosławna, prawosławna antropologia