Mędrzec – szaleniec – ignorant – głupiec. Sokratejskie ujęcie szaleństwa w świetle pism Ksenofonta

Jolanta ŚWIDEREK

Zakład Historii Starożytnej i Średniowiecznej, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, pl. Marii Curie- Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin , Polska

Abstrakt

Artykuł, bazując na pismach Ksenofonta, prezentuje Sokratejskie pojmowanie szaleństwa na tle ujęcia religijnego i hippokratejskiego. Filozof charakteryzuje szaleństwo, nawiązując do mądrości, ignorancji oraz głupoty. Przedstawia je jako stan w którym nad umysłem, posiadającym niezbędną do czynienia dobra wiedzę praktyczną, zapanowały emocje. Dlatego nie jest on zdolny do działania w dobrej intencji. Szaleniec świadomie wybiera zło. Mądrość jest stanem w którym nieograniczony emocjami umysł świadomie wybiera dobro. Ignorancję określił filozof jako mniejszy lub większy brak wiedzy niezbędnej do czynienia dobra. Ignorant wybiera więc zło nieświadomie. W takim ujęciu szaleniec różni się od mędrca brakiem wstrzemięźliwości (gr. enkratei), od ignoranta zaś wiedzą. Kolejnym wyróżnionym przez filozofa stanem umysłu jest głupota charakteryzująca się zarówno zupełnym brakiem wiedzy jak i enkratei. Szaleńca w ujęciu religijnym oraz Sokratejskiego ignoranta i głupka łączy brak świadomości odgrywający decydującą rolę w czasie oceny sytuacji i podejmowania decyzji. W ujęciu filozofa za szaleństwo, ignorancję, głupotę i za mądrość odpowiedzialny był wyłącznie człowiek i od niego zależało zdobycie stosownej wiedzy oraz enkratei, podobnie jak w ujęciu hippokratejskim za powstanie choroby i powrót do zdrowia odpowiedzialny był sam człowiek.

Słowa kluczowe:

szaleństwo, ignorancja mądrość, Sokrates, Ksnofont