„Dionizyjski szał”. O szaleństwie i emocjach w religii antycznej

Danuta MUSIAŁ

Instytut Historii i Archiwistyki, Wydział Historii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. W. Bojarskiego 1, 87-100 Toruń , Polska

Abstrakt

Od czasów publikacji książki Michela Foucaulta Folie et Déraison: Histoire de la folie à l’âge classique (1961) rozwijana jest koncepcja szaleństwa jako zmiennej w czasie i przestrzeni kategorii kulturowej. Kultura wyznacza granice, których przekroczenie uważane jest za zachowanie szalone. W klasycznej starożytności szaleństwo było szczególnym rodzajem emocji (inne to: gniew, strach i zazdrość, litość, nienawiść), które bogowie zsyłali na ludzi (np. gniew Achillesa, szaleństwo Agaue)

Ważną rolę w kreowaniu wzorów przedstawiania szaleństwa w kulturze rzymskiej odegrała Eneida. Jowisz przeznaczył Rzymowi panowanie nad światem pod warunkiem, że Rzymianie pokonają bezbożne szaleństwo. Szalonym czynem, który uruchomił niekorzystny dla Rzymu łańcuch zdarzeń, była zbrodnia Romulusa.

Temat emocji i szaleństwa towarzyszy dyskusji o kulcie Dionizosa w Rzymie. Poza poetyckimi wizjami, dla których wzorem były Bachantki Eurypidesa, na uwagę zasługują dwa opisy obrzędów dionizyjskich. Pierwszy przekaz znajduje się w relacji Liwiusza o aferze Bakchanaliów. Drugą bakchiczną historię opowiada Tacyt w Rocznikach, a dotyczy ona uroczystości zorganizowanej przez cesarzową Messalinę.

Słowa kluczowe:

religia rzymska, szaleństwo, emocje, Dionizos, Messalina