Opowiedzieć różnicę. Uwagi o kulturze w nauczaniu transgranicznym i transkulturowym

Adam FITAS

Katedra Teorii i Antropologii Literatury, Instytut Filologii Polskiej, Wydział Humanistyczny, Katolicki Uniwersytet Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin , Polska

Abstrakt

Na styku granic i kultur możliwe są zasadniczo trzy sytuacje komunikacyjne: (1) mówienie o swoim do innych; (2) mówienie do swoich o innym; (3) mówienie o innym do innych. Przedmiotem artykułu są głównie dwie pierwsze perspektywy.

Przyswajanie współrodakom innej kultury opiera się na wspólnej płaszczyźnie komunikacyjnej i dostępnym zarówno dla nadawcy, jak i odbiorcy kontekstom porównawczym. Podstawową trudnością pozostaje natomiast plastyczna i sensualna ewokacja odległej rzeczywistości (jak np. w reportażach Ryszarda Kapuścińskiego).

W przypadku opowiadania o swoim innym nadawca zna dobrze przedmiot, ale brak mu wspólnego języka (wspólnoty kulturowej) z odbiorcą. W dotarciu do jego świadomości pomocne są zwłaszcza dwie strategie narracyjne. Primo, należy umieszczać to, co własne, w szerokim, ale stopniowo zawężającym się kontekście. Secundo, trzeba dążyć do przekładu rodzimych sensów kulturowych na takie, które będą uchwytne dla zagranicznego audytorium. Obydwie strategie ilustrowane są na przykładzie Rodzinnej Europy Czesława Miłosza.

Słowa kluczowe:

kultura, nauczanie transgraniczne, nauczenie transkulturowe, słuchacz zagraniczny, swojskie, obce, inne.