Przemoc jako problem filozoficzny

Robert PIŁAT

Katedra Teorii Poznania, Sekcja Teorii Poznania i Filozofii Języka, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa , Polska

Abstrakt

W artykule przedstawiam tezę o bliskim związku między przemocą a lękiem w rozumieniu Sørena Kierkegaarda. Nawiązuję krytycznie do interpretacji przemocy przez Hannah Arendt, podając w wątpliwość jej tezę, że przemoc jest ściśle związana z rozpadem systemu władzy. Komentuję znane tezy z książek Arendt Eichmann w Jerozolimie i O przemocy, a także niedawny film Margarethe von Trotta Hannah Arendt. Powiązanie lęku i przemocy widzę w tym, że na podstawie lęku buduje się samookreślenie podmiotu odwołujące się do poczucia mocy. Moc ta, w przeciwieństwie do siły czy władzy, wyraża się w przełamywaniu oporu innych podmiotów jako takich. Przemoc dąży do unicestwienia innej podmiotowości. Związek między przemocą w tym rozumieniu a zbrodniami przeciwko życiu jest przygodny, lecz bardzo silny. Droga do zredukowania przemocy prowadzi przez rezygnację z budowania tożsamości opartej na mocy, co jednak, jak dotąd, nie znajduje wsparcia w naszej cywilizacji i w zbyt małym stopniu obecne jest w kulturze.

Słowa kluczowe:

przemoc, moc, zło, podmiot, lęk, samookreślenie, tożsamość, ludzka godność, Hannah Arendt, Søren Kierkegaard