Przemoc według René Girarda. Struktura teorii i konteksty recepcji

Maciej T. KOCIUBA

Katedra Teorii i Interpretacji Dzieła Muzycznego, Instytut Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki, Wydział Twórczości, Interpretacji i Edukacji Muzycznej, Akademia Muzyczna, ul. św. Tomasza 43, 31-027 Kraków , Polska

Abstrakt

W artykule podjęto analizę skomplikowanych uwarunkowań, które wpłynęły na trudną recepcję teorii René Girarda. W szczególności zwrócono uwagę na czynniki ściśle poznawcze, takie jak nietypowa struktura samej teorii czy jej nieempiryczny charakter. Z drugiej strony wskazano na czynniki społeczne, światopoglądowe i związane ze standardami poprawności politycznej. Wszystkie te uwarunkowania, w których dokonywała się recepcja Girardowskiej koncepcji, przyczyniły się do związanych z nią licznych nieporozumień i fałszywych interpretacji. Długi czas oddziaływania teorii i cierpliwość Girarda w popularyzowaniu swoich poglądów spowodowały jednak, że dzisiaj jego antropologiczny opis psychospołecznych mechanizmów rodzenia się przemocy uznawany jest za spójny i całościowy.

W drugiej części rozważań podjęto próbę charakterystyki Girardowskiej teorii poprzez zestawienie jej ze strukturami geometrycznymi, które noszą miano fraktali. Fraktalny charakter koncepcji Girarda wyraża się w specyficznym związku między niezwykłą różnorodnością wyjaśnianej przez nią rzeczywistości a prostotą reguły wyjaśniającej (w przypadku fraktali – zasady konstrukcyjnej). W analizie formalnych cech koncepcji Girarda ukazano użyteczność takich pojęć teorii chaosu, jak iteracja i samopodobieństwo.
Jeśli teza, że teoria Girarda posiada istotne cechy struktury fraktala, jest prawdziwa, może stanowić pośredni dowód, że teoria ta wyrasta z rzeczywistości i nie jest tylko czystą grą intelektualną.

Słowa kluczowe:

René Girard, przemoc, teoria mimetyczna, fraktal, Ewangelia, kultura, antropologia kulturowa